Để thực hiện hiệu quả cơ chế này, cần thiết phải có các công cụ pháp lý mạnh mẽ, đảm bảo không có ngoại lệ nào cho bất kỳ ai, miễn là họ đáp ứng đủ điều kiện pháp lý.
Để kiểm soát đầy đủ tài sản và thu nhập của những người này, cần xây dựng và hoàn thiện hệ thống quy định, tập trung vào thể chế kiểm soát tài sản, thu nhập và giải quyết các vấn đề nhạy cảm. Quá trình này tác động trực tiếp đến quyền riêng tư và quyền sở hữu của người bị kiểm soát. Hơn nữa, do đặc thù của đối tượng, việc đấu tranh trở nên phức tạp hơn. Nếu không có khung pháp lý rõ ràng, sẽ khó đạt được hiệu quả trong hoạt động kiểm soát, đồng thời có thể xâm phạm quyền lợi hợp pháp của người bị kiểm soát.
Theo đường lối lãnh đạo của Đảng, Hội nghị Trung ương 3 (khóa X) đã thông qua Nghị quyết số 04-NQ/TW về tăng cường sự lãnh đạo trong công tác phòng chống tham nhũng và lãng phí, nêu rõ rằng trong những năm qua, Đảng và Nhà nước đã có những bước tiến nhất định trong cuộc chiến chống tham nhũng nhưng vẫn còn nhiều hạn chế và hiệu quả chưa cao. Tham nhũng vẫn diễn ra nghiêm trọng ở nhiều lĩnh vực, làm giảm lòng tin của nhân dân.
Nghị quyết số 04-NQ/TW (30/10/2016) của Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã tiếp tục yêu cầu tăng cường chỉnh đốn Đảng, xem tham nhũng và lãng phí như một vấn đề quốc gia nghiêm trọng. Nghị quyết chỉ ra rằng công tác chống tham nhũng chưa đạt yêu cầu và việc kê khai tài sản còn mang tính hình thức. Biểu hiện suy thoái đạo đức trong kê khai tài sản, thu nhập là phổ biến.
Để cải thiện tình hình này, Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã yêu cầu thực hiện nghiêm túc việc kê khai tài sản và xây dựng cơ chế giám sát chặt chẽ. Cơ quan đề xuất bổ nhiệm cán bộ cần xác minh tính trung thực trong kê khai tài sản trước khi quyết định.
Việc thể chế hóa chính sách của Đảng nhằm góp phần chống tham nhũng, bao gồm các biện pháp kiểm soát tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn, đã tạo thêm sức mạnh cho các quy định pháp luật hiện hành. Hệ thống văn bản pháp luật về phòng chống tham nhũng đã được cải tiến kể từ Pháp lệnh Chống tham nhũng 1998, quy định rõ về đối tượng kê khai tài sản.
Năm 2005, Luật Phòng, chống tham nhũng (PCTN) đầu tiên đã được ban hành, bao gồm các quy định về kê khai tài sản, thu nhập của những người có chức vụ. Luật đã được sửa đổi, bổ sung hai lần vào năm 2007 và 2012. Để hướng dẫn thực hiện, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 78/2013/NĐ-CP về minh bạch tài sản, thu nhập.
Luật PCTN 2018 thay thế Luật 2005, đánh dấu sự phát triển trong hệ thống pháp luật về chống tham nhũng. Ngày 30/10/2020, Chính phủ ban hành Nghị định 130/2020/NĐ-CP về kiểm soát tài sản, thu nhập của người có chức vụ, trở thành cơ sở pháp lý quan trọng cho việc thực hiện công tác này.
Nhiều cơ quan đã chuẩn bị thực hiện Nghị định 130/2020/NĐ-CP, tập trung vào tuyên truyền và tổ chức thực hiện. Điều này giúp nâng cao nhận thức về quy định kiểm soát tài sản, thu nhập đến với những người thuộc diện kê khai. Tuy nhiên, quá trình thực hiện cũng gặp phải nhiều vấn đề cần được làm rõ và hướng dẫn cụ thể hơn.
Trong thời gian qua, Đảng và Nhà nước đã quan tâm đến công tác phòng chống tham nhũng. Đại hội XIII của Đảng đã đưa ra nhiều quyết sách đúng đắn với mục tiêu đấu tranh chống tham nhũng. Ban Chỉ đạo Trung ương về PCTN đã đề ra nhiều nhóm giải pháp, trong đó kiểm soát tài sản, thu nhập được coi là một giải pháp hiệu quả.
Kiểm soát tài sản, thu nhập có vai trò kiểm soát động cơ tham nhũng của những người có chức vụ. Hệ thống này giúp phát hiện vi phạm trong kê khai tài sản. Các quốc gia trên thế giới sử dụng kiểm soát tài sản, thu nhập như một công cụ hiệu quả để ngăn chặn tham nhũng, tùy thuộc vào điều kiện cụ thể của mỗi đất nước.
Luật PCTN 2018 đáp ứng nhu cầu hiện tại và đảm bảo tính đồng bộ với các luật khác trong hệ thống pháp luật. Luật này mở rộng đối tượng điều chỉnh, cải cách mô hình cơ quan phòng chống tham nhũng và quy định về kiểm soát xung đột lợi ích, tài sản cá nhân.
Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện, Luật PCTN 2018 vẫn gặp nhiều rào cản do khung pháp lý chưa cụ thể. Một số cá nhân còn e ngại khi thực hiện nghĩa vụ kê khai, dẫn đến thiếu sót trong công tác truyền thông và giải thích pháp luật.
Trước những khó khăn trong công tác phòng chống tham nhũng, cần thực hiện những giải pháp đồng bộ. Việc hoàn thiện hệ thống thể chế là cần thiết để kiểm soát tốt tài sản và thu nhập của những người có chức vụ, quyền hạn, đồng thời bảo vệ quyền lợi hợp pháp của họ. Việc xây dựng quy định về kiểm soát tài sản, thu nhập cần chú ý đến đối tượng, phạm vi, biện pháp và xử lý vi phạm để đạt hiệu quả cao trong công tác phòng chống tham nhũng.
Sau 10 năm áp dụng Luật PCTN 2005, các quy định liên quan đến PCTN và kê khai tài sản, thu nhập là cần thiết và khả thi. Nhiều văn bản pháp luật đã được điều chỉnh và bổ sung để đáp ứng tốt hơn yêu cầu trong công tác PCTN, chẳng hạn như: đối tượng kê khai, tài sản và thu nhập phải kê khai, quy trình thực hiện kê khai và quản lý bản kê khai. Những quy định này đã tạo cơ chế kiểm soát tài sản của cán bộ, công chức. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy rằng các quy định về minh bạch tài sản, thu nhập còn yếu kém; gặp khó khăn trong việc giải trình, xác minh tài sản, thu nhập; thiếu quy định xử lý tài sản, thu nhập không hợp lý. Điều này cho thấy vẫn còn nhiều nhược điểm trong quy định kê khai tài sản và thu nhập.
Về kê khai tài sản, trong 10 năm thực hiện Luật PCTN đã đạt được những kết quả nhất định [tỷ lệ kê khai đúng hạn đạt 99,5%, tỷ lệ công khai đạt 98,3%. Trong 10 năm đã xác minh 4.859 trường hợp và xử lý 17 người kê khai không trung thực. Ngoài ra, có 70 người khác bị xử lý do vi phạm quy định về kê khai]. Kết quả trên chỉ ra những ưu điểm của việc kê khai tài sản như: (i) hầu hết các đối tượng đã thực hiện kê khai tài sản theo quy định; (ii) bước đầu hình thành cơ sở dữ liệu để xác minh tài sản, thu nhập cá nhân; (iii) thiết lập cơ sở pháp lý cho kê khai và công khai tài sản; (iv) yêu cầu công khai tài sản đã ảnh hưởng đến nhận thức về tham nhũng.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, công tác minh bạch tài sản và kê khai vẫn còn tồn tại những hạn chế, như: (i) mặc dù mọi người đều kê khai nhưng phạm vi rất hẹp; (ii) việc xác minh tài sản thực tế còn thiếu sót; (iii) công tác quản lý và theo dõi kê khai chưa có hệ thống; (iv) việc hướng dẫn và kiểm tra thực hiện quy định chưa quyết liệt; (v) một số đơn vị chưa hiểu rõ quy trình kê khai và gặp khó khăn khi xác minh tài sản của cán bộ nghỉ hưu; (vi) việc thu hồi tài sản tham nhũng thông qua kê khai gặp khó khăn.
Luật PCTN quy định tài sản và thu nhập phải kê khai bao gồm quyền sử dụng đất, nhà ở, công trình xây dựng và các tài sản khác gắn liền; kim khí quý, đá quý, tiền và tài sản có giá trị từ 50 triệu đồng trở lên; tài sản ở nước ngoài; tổng thu nhập giữa hai lần kê khai. Quy định này khá chung chung và bỏ sót tài sản hình thành trong tương lai, vì chỉ đề cập đến tài sản đã hình thành.
Hiện nay, Luật PCTN phân loại đối tượng kiểm soát tài sản, thu nhập thành hai nhóm chính: cán bộ, công chức và người thân. Tuy nhiên, cách phân loại này còn thiếu sót, có thể tạo lỗ hổng trong công tác kiểm soát tài sản, thu nhập.
Công khai bản kê khai tài sản thường mang tính hình thức, dẫn đến việc thực hiện không đầy đủ. Thời gian công khai thường ngắn và địa điểm khó tiếp cận.
Lựa chọn đối tượng xác minh tài sản dựa trên các căn cứ nhưng vẫn chưa có quy trình rõ ràng cho việc lựa chọn ngẫu nhiên.
Luật PCTN 2018 đã quy định trách nhiệm pháp lý với ba nhóm đối tượng cụ thể, nhưng việc xử lý tài sản tăng thêm mà không giải trình hợp lý vẫn còn bất cập.
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy kiểm soát tài sản, thu nhập cần được quy định rõ ràng trong pháp luật để bảo vệ quyền riêng tư. Ở Việt Nam, Luật PCTN 2018 đã chỉ định Thanh tra Chính phủ và các cơ quan thanh tra thực hiện kiểm soát tài sản, thu nhập nhằm nâng cao tính trách nhiệm.
Quy định cơ bản về kiểm soát tài sản, thu nhập. Việc kiểm soát thu nhập đã được nhắc đến từ Pháp lệnh Chống tham nhũng 1998. Luật PCTN 2018 đã phát triển chế định kiểm soát tài sản, thu nhập, tập trung vào tính xác thực trong kê khai tài sản. Luật gồm 10 chương và 96 điều, quy định chi tiết kiểm soát tài sản, thu nhập cho người có chức vụ tại Mục 6 Chương II.
Luật đã xác định rõ cơ quan chịu trách nhiệm kiểm soát tài sản, thu nhập, tạo ra đầu mối rõ ràng cho công tác này.
Người có nghĩa vụ kê khai phải thực hiện kê khai trung thực về tài sản, thu nhập. Đối tượng có nghĩa vụ kê khai mở rộng đến tất cả cán bộ, công chức, sĩ quan quân đội và công an. Tài sản và thu nhập phải kê khai được quy định chi tiết hơn, bao gồm cả công trình xây dựng. Phương thức kê khai cũng đã được điều chỉnh để phù hợp với từng đối tượng, giảm bớt thủ tục hành chính. Việc công khai bản kê khai tài sản được quy định rõ, đảm bảo minh bạch hơn. Xác minh tài sản có thêm căn cứ mới, nhằm tăng cường ý thức tuân thủ. Xử lý hành vi kê khai không trung thực được quy định rõ ràng hơn với các hình thức xử lý nghiêm khắc.
Cơ sở dữ liệu quốc gia về kiểm soát tài sản, thu nhập được xây dựng để quản lý thông tin hiệu quả hơn.
Mặc dù Luật PCTN 2018 đã có nhiều cải tiến, nhưng vẫn còn những hạn chế, như việc kiểm soát tính trung thực trong kê khai tài sản, không đề cập đầy đủ đến tài sản hình thành trong tương lai, gặp khó khăn trong thu hồi tài sản tham nhũng và công khai bản kê khai tài sản chưa thực sự hiệu quả. Cần có các giải pháp đồng bộ hơn để kiểm soát chặt chẽ tài sản và thu nhập của những đối tượng có nghĩa vụ kê khai, bao gồm cải cách chính sách tiền lương và thanh toán không dùng tiền mặt.
Khi nghiên cứu phạm vi của tài sản, thu nhập mà Điều 35 quy định, dễ dàng nhận thấy một hạn chế trong pháp luật PCTN chính là việc không ghi nhận một khái niệm khoa học phản ánh đầu đủ nội hàm của "tài sản" và "thu nhập". Thay vào đó, nhà làm luật chỉ dừng lại ở việc liệt kê một cách cơ học, dẫn đến việc phạm vi của khoản 1 Điều 35 có nguy cơ bị thiếu, không bao trùm được đến các đối tượng khác có thể xuất hiện trong thực tiễn PCTN.
Để thực hiện được phương án này, các nhà lập pháp cần phải xây dựng một khái niệm khoa học chung, phản ánh đúng bản chất của "tài sản", "thu nhập" cũng như các khái niệm khác trong các quy phạm pháp luật. Tuy nhiên, điều này sẽ dẫn đến yêu cầu sửa đổi đồng bộ nhiều đạo luật khác trong hệ thống pháp luật Việt Nam nhằm bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất của pháp luật.
Trường hợp không sửa đổi Điều 35 Luật PCTN 2018, cần phải có các văn bản hướng dẫn cụ thể, quy định chi tiết phạm vi của hoạt động kiểm soát tài sản, thu nhập đối với người có chức vụ, quyền hạn tại các cơ quan hành chính nhà nước cũng như người thân trong gia đình của đối tượng này. Cụ thể bao gồm:
Một là, đối với đất, nhà, tài sản gắn liền với với đất mà đối tượng có nghĩa vụ kê khai phải kê khai, cần quy định rõ bao gồm: quyền sử dụng đất; quyền sở hữu và quyền sử dụng đối với tài sản, nhà ở, tài sản khác gắn liền với đất, nhà, công trình xây dựng đã có, đang làm thủ tục cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà ở, tài sản theo quy định của pháp luật và trong cả trường hợp không có các giấy tờ trên nhưng đã sử dụng ổn định, lâu dài từ 12 tháng trở lên để phòng ngừa trường hợp các chủ tài sản thường "nhờ" thành viên khác đứng tên với các bản thỏa thuận lợi ích ngầm mà cơ quan chức năng không thể kiểm soát được (bao gồm cả trường hợp thuê, mượn, trông coi giúp tài sản, nhà ở...).
Hai là, ngoài tiền, tài sản đã hình thành, các khoản thu nhập..., cần xác định các tài sản hình thành trong tương lai, các giá trị hưởng lợi khác mà đối tượng bị kiểm soát tài sản, thu nhập đang hoặc sẽ được thụ hưởng trong tương lai thông qua các giao dịch, hợp đồng; các khoản bồi hoàn/bồi thường/bảo hiểm... Ngoài ra, để chặt chẽ, đề tài kiến nghị các chủ thể bị kiểm soát tài sản kê khai cả ô tô, tài khoản ngân hàng, thiết bị, nhà xưởng, các tài sản khác (đang quản lý, hưởng lợi...) tránh tình trạng "nhờ" đứng tên hộ.
Ba là, bổ sung các quy định về tài sản có giá trị trên 50.000.000 đồng cho nhóm tài sản là đồ mỹ nghệ, tranh ảnh, cây cảnh, thú nuôi có giá trị, đồ thờ tự, tiền điện tử và quyền tài sản với đối tượng thuộc sở hữu trí tuệ... Ngoài ra, việc cụ thể hóa đối với tài sản ở nước ngoài, tiền, tài khoản ngân hàng, tài khoản khác ở nước ngoài phù hợp với pháp luật quốc tế cũng phải được được liệt vào danh mục tài sản phải kiểm soát.
Luật PCTN quy định người có nghĩa vụ kê khai phải kê khai tổng thu nhập giữa 02 lần kê khai. Tuy nhiên theo quy định về phương thức kê khai, có thể có trường hợp cán bộ sau khi kê khai lần đầu thì hàng chục, thậm chí nhiều chục năm sau mới phát sinh việc kê khai tài sản lần thứ 2 (ví dụ một người là công chức ngạch chuyên viên sẽ phải kê khai lần đầu nhưng sau đó không thuộc diện phải kê khai hàng năm, kê khai bổ sung thì 25 năm sau khi được làm quy trình bổ nhiệm Phó Trưởng phòng sẽ phải kê khai tổng thu nhập trong 25 năm đó). Do đó, sẽ rất khó khăn để theo dõi, kê khai đầy đủ, chính xác thu nhập của gia đình công chức đó trong thời gian dài như vậy nếu như không có hướng dẫn rõ ngay từ bây giờ.
Để khắc phục vấn đề này cần có văn bản hướng dẫn của cơ quan có thẩm quyền để người có nghĩa vụ kê khai có trách nhiệm theo dõi, cập nhật thu nhập hàng năm của bản thân mình, vợ hoặc chồng và con chưa thành niên. Đây cũng là việc cần phải làm hàng năm để giúp người có nghĩa vụ kê khai xác định mình có thuộc diện phải kê khai bổ sung hay không cũng như sẽ theo dõi được tổng thu nhập trong nhiều năm và kê khai được khi có yêu cầu.
Nhằm bảo đảm tính bao quát của pháp luật về PCTN nói chung và hiệu quả của hoạt động kiểm soát tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn, cần bổ sung thêm các đối tượng phải tiến hành kê khai tài sản, thu nhập.
Cụ thể, viên chức, người được làm việc trong lĩnh vực công trên cơ sở hợp đồng hoặc do một hình thức khác, có hưởng lương hoặc không hưởng lương, được giao thực hiện nhiệm vụ, công vụ nhất định và có quyền hạn nhất định trong khi thực hiện nhiệm vụ, công vụ đó trong các cơ quan hành chính nhà nước ở Trung ương và địa phương cũng là những đối tượng của hoạt động kiểm soát thu nhập, tài sản.
Bên cạnh đó, căn cứ Điều 33 Luật PCTN 2018, người thân thích được hiểu gồm vợ hoặc chồng, con chưa thành niên của cán bộ, công chức có nghĩa vụ kê khai tài sản, thu nhập. Tuy nhiên thực tiễn cho thấy, bên cạnh các đối tượng trên, người sống chung nhưng không đăng kết hôn; con chưa thành niên; các thành viên khác trong gia đình có sống chung; công chức, cán bộ cấp dưới hay những người có quan hệ thân tín đều là những người có năng thực hiện hành vi bao che, tẩu tán tài sản có được từ tham nhũng của người có chức vụ, quyền hạn trong các cơ quan hành chính nhà nước.
Luật PCTN quy định người đang giữ vị trí công tác tại thời điểm Luật PCTN có hiệu lực (01/07/2019) là cán bộ, công chức, sĩ quan Công an nhân dân; sĩ quan Quân đội nhân dân, quân nhân chuyên nghiệp, người giữ chức vụ từ phó trưởng phòng và tương đương trở lên công tác tại đơn vị sự nghiệp công lập, doanh nghiệp nhà nước, người được cử làm đại diện phần vốn nhà nước tại doanh nghiệp thì phải kê khai tài sản, thu nhập lần đầu và phải hoàn thành trước 31/12/2019. Tuy nhiên, do việc ban hành Nghị định 130/2020/NĐ-CP chậm so với kế hoạch thi hành Luật PCTN nên đến nay mới có mẫu bản kê khai theo Luật PCTN 2018. Vấn đề này dẫn đến nhiều trường hợp người có nghĩa vụ kê khai lần đầu tại thời điểm 01/07/2019 nay đã nghỉ hưu, thôi giữ vị trí công tác nhưng vẫn thuộc diện kê khai tài sản, thu nhập theo Luật PCTN, tuy nhiên sẽ rất khó để tổ chức thực hiện và thực tế là không còn cần thiết phải kê khai nữa.
Để giải quyết vấn đề trên cần có hướng dẫn cụ thể của cơ quan có thẩm quyền theo hướng chỉ lập danh sách người có nghĩa vụ kê khai tại thời điểm Nghị định 130/2020/NĐ-CP có hiệu lực thi hành để hướng dẫn và yêu cầu kê khai.
Trước thực trạng kiểm soát tài sản, thu nhập hiện nay, cần có hướng dẫn cụ thể quy định về thời gian công khai (kiến nghị thời hạn này nên là 30 ngày); khi công khai cần có thông báo trên thông tin nội bộ; địa điểm công khai phải được bảo đảm an toàn, thuận lợi cho quá trình tiếp cận, theo dõi thông tin kê khai. Việc công khai cần lập biên bản và có sự xác nhận của đại diện công đoàn tại đơn vị, có như vậy mới bảo đảm cơ chế kiểm soát từ người lao động, tránh tính hình thức như hiện nay.
Bên cạnh việc kiểm soát tài sản minh bạch từ phía bên ngoài, để bảo đảm quyền riêng tư, quyền tài sản theo pháp luật dân sự có phải quy định rõ việc khai thác dữ liệu về tài sản cá nhân trong khoảng thời gian 30 ngày. Cụ thể nghiêm cấm hành vi sao, chụp, quay thông tin niêm yết sử dụng cho các mục đích trái quy định của pháp luật. Trường hợp để kiểm soát thông tin cần đề nghị cung cấp bản sao của các bản kê khai dẫn chiếu theo khoản 3, Điều 7 của Luật Tiếp cận thông tin 2016. Đây cũng là một trong những nội dung nhằm mở rộng phạm vi tiếp cận thông tin kê khai đối với xã hội.
Ngoài ra, cần quy định nhất quán về hình thức công khai thông tin và khả năng tiếp cận thông tin đối với bản kê và các văn bản liên quan đến bản kê khai. Cụ thể: Kế hoạch xác minh tài sản của đơn vị hàng năm; Bản khai về tài sản, thu nhập của cá nhân; Bản giải trình nguồn gốc tăng thêm; Quyết định xác minh và kết quả xác minh tài sản thu nhập; Quyết định kỷ luật cán bộ có vi phạm về kiểm soát tài sản, thu nhập... được công khai bằng hình thức niêm yết tại đơn vị, chỉ một số cơ quan, tổ chức, cá nhân được phép tiếp cận thông tin về các bản kê khai và việc tiếp cận đó phải tuân thủ các quy định của pháp luật về tiếp cận thông tin có điều kiện, tránh cách quy định mâu thuẫn giữa hình thức công khai nhưng nội dung văn bản lại “bí mật” về điều kiện tiếp nhận thông tin.
Các quy định hiện nay về kiểm soát tài sản, thu nhập đều không đề cập đến cơ chế thông tin, báo cáo việc thực hiện công tác kiểm soát tài sản, thu nhập. Vấn đề này có thể gây khó khăn cho các cơ quan, tổ chức, đơn vị ngay khi xây dựng kế hoạch, phân công trách nhiệm tổ chức thực hiện. Việc chậm hướng dẫn các tiêu chí báo cáo cũng có thể gây khó khăn cho việc thực hiện sau này vì số lượng người kê khai tài sản, thu nhập là rất lớn, đòi hỏi phải có sự theo dõi, quản lý chặt chẽ ngay từ đầu để đáp ứng các tiêu chí thống kê, tổng hợp khi sơ kết, tổng kết.
Luật PCTN quy định trong thời hạn 20 ngày kể từ ngày nhận được bản kê khai, cơ quan, tổ chức, đơn vị quản lý, sử dụng người có nghĩa vụ kê khai rà soát, kiểm tra bản kê khai và bàn giao 01 bản kê khai cho Cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập có thẩm quyền. Quy định này dẫn đến vấn đề là số lượng cơ quan, tổ chức, đơn vị quản lý, sử dụng người có nghĩa vụ kê khai rất lớn. Nếu phải trực tiếp bàn giao cho cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập thì có thể dẫn đến tình trạng ách tắc, quá tải.
Ví dụ như mỗi xã, phường, thị trấn, đơn vị sự nghiệp công lập đều phải cử người mang bản kê khai tài sản, thu nhập bàn giao cho Thanh tra tỉnh thì có tỉnh sẽ có hàng nghìn đầu mối cơ quan, đơn vị đến làm việc với Thanh tra tỉnh trong một khoảng thời gian ngắn và Thanh tra tỉnh sẽ rất khó khăn trong việc tổ chức tiếp nhận bàn giao.
Để khắc phục vấn đề này cần có hướng dẫn của cơ quan có thẩm quyền để các cơ quan quản lý, sử dụng cán bộ có thể nộp bản kê khai cho 01 cơ quan đầu mối và cơ quan đó bàn giao cho cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập.
Ví dụ các xã, các cơ quan, đơn vị thuộc cấp huyện thì nộp về UBND huyện, tiếp theo đó UBND huyện bàn giao cho Thanh tra tỉnh.
Việc kê khai theo Luật PCTN 2018 và Nghị định 130/2020/NĐ-CP trước hết sẽ là kê khai lần đầu. Vấn đề đặt ra là bản kê khai trước đây sẽ được tiếp tục lưu giữ hay hủy bỏ và có mối liên hệ ra sao với công tác kiểm soát tài sản, thu nhập tới đây.
Để hiểu vấn đề này, các cơ quan, tổ chức, đơn vị cần quán triệt rõ quy định của pháp luật trước đây đã yêu cầu lưu giữ các bản kê khai theo Luật PCTN 2005 cùng với hồ sơ cán bộ. Pháp luật hiện nay không quy định việc hủy bỏ hay loại bỏ các bản kê khai đó ra khỏi hồ sơ cán bộ nên vẫn tiếp tục phải thực hiện việc lưu giữ. Việc thực hiện các biện pháp kiểm soát tài sản, thu nhập và xử lý hành vi kê khai, giải trình không trung thực thì phải căn cứ vào bản kê khai, việc giải trình và Kết luận xác minh được thực hiện theo Luật PCTN 2018 và Nghị định 130/2020/NĐ-CP theo đúng quy định tại khoản 3, Điều 4 Nghị định 130/2020/NĐ-CP của Chính phủ.
Để tiếp tục nâng cao hiệu quả của việc lựa chọn đối tượng xác minh, bảo đảm tính công khai, công bằng trong hoạt động lựa chọn đối tượng xác minh tài sản thu nhập, cần xem xét thực hiện một số biện pháp sau:
Một là, quy định số lượng các đơn vị/cơ quan (luân phiên) phải xác minh tài sản thu nhập tối thiểu 15% cả ở Trung ương và địa phương (bảo đảm tối thiểu 03 đơn vị trở lên đối với bộ, cơ quan ngang bộ và chính quyền địa phương);
Hai là, quy định số lượng cá nhân phải xác minh tài sản thu nhập trong mỗi cơ quan, đơn vị tối thiểu 02 cá nhân, trong đó bắt buộc 01 cá nhân là cấp trưởng hay cấp phó của đơn vị;
Ba là, xác định một số đối tượng được loại trừ như: Người đang bị điều tra, truy tố, xét xử (đối tượng sẽ tuân theo quy trình riêng về tố tụng), người mắc bệnh hiểm nghèo được cơ sở y tế xác nhận đang điều trị, người đã được xác minh tài sản, thu nhập trong 03 năm liền kề trước đó tính đến thời điểm phê duyệt kế hoạch xác minh tài sản, cá nhân đang học tập, công tác tại nước ngoài từ 12 tháng trở lên... nhằm loại trừ đối tượng ngay từ khi thủ trưởng đơn vị xây dựng kế hoạch xác minh tài sản thu nhập. Điều này khắc phục tình trạng các đơn vị cố tình đưa một số đối tượng thuộc diện này vào để bảo đảm đủ tiêu chuẩn định mức số lượng nhưng không khả thi trong quá trình xác minh như số liệu Báo cáo của Chính phủ về công tác PCTN giai đoạn từ 2015 - 2018 (phần kiểm soát tài sản).
Theo quy định của Nghị định 130/2020/NĐ-CP, cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập tổ chức lựa chọn ngẫu nhiên người được xác minh bằng hình thức bốc thăm hoặc sử dụng phần mềm máy tính. Số cơ quan, tổ chức, đơn vị được tiến hành xác minh tối thiểu bằng 20% số cơ quan, tổ chức, đơn vị thuộc thẩm quyền kiểm soát của mình và số lượng người được lựa chọn để xác minh ngẫu nhiên phải bảo đảm tối thiểu 10% số người có nghĩa vụ kê khai hàng năm tại mỗi cơ quan, tổ chức, đơn vị.
Quy định nêu trên đang đặt ra vấn đề là nhiều địa phương có số lượng người thuộc diện lựa chọn ngẫu nhiên là rất lớn (ví dụ TP.Hà Nội có khoảng 20.000 người, nên số người phải xác minh hàng năm lên tới 200 người), sẽ gây quá tải cho cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập trong bối cảnh hạn hẹp về tổ chức, biên chế, nguồn lực, đồng thời vẫn phải đảm nhiệm đầy đủ các chức năng, nhiệm vụ khác. Mặt khác có thể làm cho việc xác minh bị kéo dài hoặc trở nên hình thức, kém hiệu quả, không đáp ứng được yêu cầu của công tác kiểm soát tài sản, thu nhập.
Để khắc phục vấn đề này cũng cần có hướng dẫn của cơ quan có thẩm quyền để cơ quan quản lý nhà nước cùng cấp quan tâm, bố trí nguồn lực giúp cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập đủ khả năng thực hiện nhiệm vụ, đồng thời cần có hướng dẫn để tăng cường mối quan hệ phối hợp giữa các ngành, cơ quan chức năng liên quan trong việc tổ chức xác minh, trưng tập cán bộ...
Để giải quyết được vấn đề này, các quốc gia trên thế giới đã có một số giải pháp cụ thể:
- Trường hợp Nhà nước không chứng minh được tài sản, thu nhập tăng thêm của người có nghĩa vụ kê khai do phạm tội, vi phạm pháp luật mà có thì tạm coi đây là một khoản một khoản thu nhập phải chịu thuế, người kê khai phải nộp thuế thu nhập cá nhân. Bên cạnh đó, xem xét bổ sung thêm một loại chế tài hình sự để xử lý hành vi kê khai không trung thực bên cạnh chế tài xử lý kỷ luật như pháp luật hiện hành; thể hiện thái độ nghiêm khắc của Nhà nước trong việc xử lý hành vi kê khai, giải trình không hợp lý về nguồn gốc tài sản, thu nhập.
- Một số quốc gia khác lựa chọn giải quyết vấn đề tài sản thông qua thiết chế Tòa án. Theo phương án này, đối với tài sản, thu nhập tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai giải trình không hợp lý về nguồn gốc, cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập sẽ chuyển kết luận xác minh và các tài liệu có liên quan để yêu cầu Tòa án giải quyết.
Từ thực tiễn của công cuộc đấu tranh PCTN ở Việt Nam, nhất là những vướng mắc, khó khăn khi thực hiện thu hồi tài sản tham nhũng, giải trình, xác minh nguồn gốc của tài sản, tác giả đề xuất:
Thứ nhất, cần nhanh chóng bổ sung, hoàn thiện các quy định pháp luật hình sự, chế tài kỷ luật về xử lý hành vi kê khai tài sản, thu nhập không trung thực, giải trình nguồn gốc tài sản, thu nhập tăng thêm không trung thực dưới dạng nghị định, thông tư hay văn bản hướng dẫn thi hành bộ luật, luật liên quan.
Việc quy định và xử lý như hiện nay chưa thực sự thể hiện tính nghiêm minh với các biện pháp pháp lý mạnh mẽ để đấu tranh phòng, chống tội phạm đặc biệt là việc thu hồi tài sản tham nhũng. Đây được coi là một trong những nguy cơ gây xói mòn niềm tin của nhân dân với chính quyền và xa hơn là ảnh hưởng đến sức mạnh, sự tồn vong của hệ thống chính trị.
Thứ hai, không áp dụng phương pháp hợp thức hóa các tài sản, thu nhập mà Nhà nước không chứng minh được nguồn gốc bằng cách nộp thuế.
Bởi lẽ đặt trong bối cảnh quốc tế hiện nay, nếu quy định tài sản không chứng minh được nguồn gốc hợp pháp là một khoản thu nhập phải chịu thuế (người kê khai phải nộp thuế thu nhập cá nhân) sẽ tiềm ẩn nguy cơ cho các hoạt động rửa tiền từ nước ngoài đổ vào Việt Nam (dù Việt Nam đã có Luật Phòng, chống rửa tiền) hay ở một khía cạnh nào đó nảy sinh tâm lý "tận thu", "vơ vét"... để thông qua hoạt động nộp thuế thu nhập lại hợp pháp hóa được tài sản, minh bạch được nguồn gốc tài sản bất minh của mình.
Thứ ba, trường hợp cá nhân, tổ chức không được cơ quan kiểm soát chấp nhận minh chứng được nguồn gốc hợp pháp của tài sản, không đồng tình với kết luận minh chứng từ phía cơ quan nhà nước có thẩm quyền kiểm soát tài sản; cơ quan kiểm soát tài sản không chứng minh tính bất hợp pháp của nguồn gốc tài sản thì vụ việc cần phải được giải quyết thông qua hoạt động của một cơ quan tài phán độc lập là Tòa án. Bằng quyền năng và sự độc lập tuân theo pháp luật, Tòa án nhân dân là chủ thể có thẩm quyền xem xét, quyết định về tính hợp lý của việc giải trình.
Tòa án ra quyết định: Chấp thuận minh chứng của chủ thể bị kiểm soát, kê khai tài sản; bác bỏ minh chứng, yêu cầu thu hồi tài sản, thu nhập tăng thêm cho Nhà nước nếu người có nghĩa vụ kê khai giải trình không hợp lý về nguồn gốc; bác bỏ quyết định/yêu cầu của cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập trong trường hợp người có nghĩa vụ kê khai đã giải trình hợp lý về nguồn gốc tài sản, thu nhập tăng thêm... Đây đồng thời là cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp mà Điều 2 Hiến pháp 2013 đã ghi nhận.
Thứ tư, tăng cường quản lý, kiểm soát thuế thu nhập cá nhân và ứng dụng các biện pháp thanh toán không dùng tiền mặt (kiểm soát thu đầu vào và chi). Đây có thể coi là biện pháp nền tảng nhất nhằm bảo đảm kiểm soát được thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn kể cả trong khu vực Nhà nước và khu vực tư.
Cần xem xét quy định mọi khoản thanh toán có giá trị lớn của người có chức vụ, quyền hạn bắt buộc phải được thực hiện thông qua hệ thống ngân hàng, tổ chức tín dụng mà không sử dụng tiền mặt, từng bước tăng cường hạn chế việc sử dụng tiền mặt trong thanh toán của nền kinh tế là biện pháp quan trọng trong kiểm soát thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn nói chung và nhằm phòng, chống tội phạm nói riêng, trong đó có tội phạm về tham nhũng.
Thứ năm, bên cạnh đó, Điều 18 Luật PCTN 2018 quy định cơ quan nhà nước trong phạm vi thẩm quyền của mình có trách nhiệm: (i) Xây dựng, ban hành định mức, tiêu chuẩn, chế độ; (ii) Công khai quy định về định mức, tiêu chuẩn, chế độ; (iii) Thực hiện và công khai kết quả thực hiện quy định về định mức, tiêu chuẩn, chế độ.
Từ quy định khái quát trong Luật này, việc xây dựng, ban hành định mức, tiêu chuẩn, chế độ và công khai này cần quy định rõ về thời gian thực hiện, hình thức công khai, thống nhất định mức trong các ngành trên phạm vi chung cả nước, tránh tình trạng cục bộ của từng địa phương hay có sự xung đột lợi ích giữa các ngành, nghề. Có cơ chế xử lý đối với người đứng đầu các cơ quan, đơn vị làm không đúng quy định.
Trong thời gian tới, cần phát huy vai trò của cơ quan Thanh tra trong kiểm soát tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn, cụ thể:
Một là, sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật về tổ chức Cơ quan Thanh tra, ghi nhận nguyên tắc độc lập của cơ quan này trong quá trình thực hiện nhiệm vụ. Cho tới nay, nguyên tắc "độc lập" vẫn chưa trở thành một chế định trong Luật Thanh tra năm 2022 [1]. Hạn chế này thể hiện ngay chính trong hoạt động của Cơ quan Thanh tra các cấp, phải phụ thuộc vào người đứng đầu đơn vị hành chính và cơ chế tài chính của đơn vị hành chính chủ quản tương ứng.
Hai là, cần phải triển khai là xây dựng một cơ chế tài chính độc lập tổ chức theo chiều dọc của ngành thanh tra. Hàng năm, Quốc hội cấp ngân sách cho Chính phủ, Chính phủ dựa trên căn cứ thực tiễn hoạt động của ngành thanh tra sẽ cấp ngân sách cho đầu mối là Thanh tra Chính phủ để cơ quan này làm đầu mối thực hiện việc phân bổ ngân sách trong ngành. Trong bối cảnh hoạt động kiểm soát tài sản nhắm trực tiếp vào đối tượng là người học chức vụ, quyền hạn - những người vừa có sức mạnh về mặt chính trị, vừa có tiềm lực việc tạo các cơ chế hoạt động độc lập cho Cơ quan Thanh tra lại càng phải được chú trọng trong giai đoạn tới.
Ba là, xem xét đưa Cơ quan Thanh tra trở thành một trong các cơ quan được giao tiến hành một số hoạt động điều tra, trao cho cơ quan này quyền khởi tố khi phát hiện dấu hiệu vi phạm hình sự. Đây là một vấn đề có căn cứ bởi lẽ để tiến hành hoạt động của mình, theo quy định của pháp luật, Cơ quan Thanh tra cũng phải tiến hành một số hoạt động điều tra, thu thập chứng cứ, tài liệu, được phép áp dụng một số biện pháp nghiệp vụ luật định.
Điều 30 Luật PCTN 2018 đã quy định cụ thể về cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập theo hướng giao cho Thanh tra Chính phủ, các bộ, ngành, Thanh tra tỉnh kiểm soát tài sản, thu nhập của những người thuộc diện kê khai công tác tại các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ và chính quyền địa phương; các cơ quan khác của Nhà nước và tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội chịu trách nhiệm kiểm soát tài sản, thu nhập của người kê khai công tác trong cơ quan, tổ chức của mình. Quy định như trên đang đặt ra một số vấn đề sau:
Một là, có nhiều cơ quan kiểm soát tài sản thu nhập cùng kiểm soát đối với một đối tượng: Trong bộ máy Nhà nước hiện nay, có những người vừa giữ chức vụ trong bộ máy chính quyền địa phương, vừa giữ chức vụ trong tổ chức Đảng. Ví dụ như Chủ tịch HĐND huyện, đồng thời là Bí thư huyện ủy. Nếu theo quy định của Luật PCTN thì Thanh tra tỉnh và cơ quan có thẩm quyền của Đảng đều là cơ quan chịu trách nhiệm kiểm soát tài sản, thu nhập của người đó. Vấn đề này có thể dẫn đến sự chồng chéo, trùng lặp trong công tác kiểm soát.
Mặt khác, trong bộ máy Nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội có những cán bộ thuộc diện quản lý của tổ chức Đảng theo phân cấp quản lý cán bộ của Đảng. Hiện nay, các cơ quan có thẩm quyền của Đảng đang kiểm soát việc kê khai tài sản, thu nhập của họ. Nếu theo Luật PCTN thì những người này sẽ thuộc thẩm quyền kiểm soát của cơ quan Nhà nước hoặc Cơ quan Trung ương của tổ chức chính trị - xã hội. Vấn đề này cũng có thể dẫn đến sự chồng chéo, trùng lặp trong công tác kiểm soát.
Để giải quyết vấn đề nêu trên bảo đảm thực hiện đúng quy định Luật PCTN và quy định hiện hành của Đảng thì đòi hỏi phải có cơ chế phối hợp giữa cơ quan có thẩm quyền của Đảng với cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập trong bộ máy Nhà nước và tổ chức chính trị - xã hội. Chỉ cần 01 cơ quan tiếp nhận bản kê khai, lập cơ sở dữ liệu để trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ của mình, các cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập có thẩm quyền sẽ cùng theo dõi, kiểm soát, chia sẻ thông tin, dữ liệu cần thiết và đặc biệt là phối hợp cùng nhau khi tiến hành xác minh tài sản, thu nhập.
Hai là, có sự chưa rõ ràng trong phân định thẩm quyền kiểm soát giữa một số cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập và chưa bao quát hết các đối tượng cần phải kiểm soát. Theo quy định tại Điều 30 của Luật PCTN, Thanh tra Chính phủ kiểm soát tài sản, thu nhập của người giữ chức vụ từ giám đốc sở và tương đương trở lên công tác tại Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, chính quyền địa phương, đơn vị sự nghiệp công lập, cơ quan, tổ chức do Thủ tướng Chính phủ quyết định thành lập, doanh nghiệp nhà nước.
Thanh tra tỉnh kiểm soát tài sản, thu nhập của người có nghĩa vụ kê khai công tác tại cơ quan, tổ chức, đơn vị, doanh nghiệp nhà nước thuộc thẩm quyền quản lý của chính quyền địa phương, trừ trường hợp thuộc thẩm quyền kiểm soát của Thanh tra Chính phủ. Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ kiểm soát tài sản, thu nhập của người có nghĩa vụ kê khai công tác tại cơ quan, tổ chức, đơn vị, doanh nghiệp nhà nước thuộc thẩm quyền quản lý của Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, trừ trường hợp thuộc thẩm quyền kiểm soát của Thanh tra Chính phủ.
Tuy nhiên, hiện chưa có quy định về cán bộ tương đương giám đốc sở tại Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, đơn vị sự nghiệp công lập, cơ quan, tổ chức do Thủ tướng Chính phủ quyết định thành lập, doanh nghiệp nhà nước. Nếu xác định theo hệ số phụ cấp chức vụ lãnh đạo là 0,9 như giám đốc sở ở địa phương thì chưa bảo đảm căn cứ pháp lý chặt chẽ và không làm rõ được đối với những vị trí lãnh đạo, quản lý trong doanh nghiệp nhà nước. Vấn đề này có thể dẫn đến một bộ phận người có nghĩa vụ kê khai không biết do Thanh tra Chính phủ hay do bộ, ngành, thanh tra tỉnh kiểm soát, khó khăn ngay từ việc giao nộp bản kê khai cho cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập.
Mặt khác, những người phải kê khai tài sản, thu nhập trong đơn vị sự nghiệp do Thủ tướng Chính phủ thành lập nhưng đơn vị đó không thuộc các Bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ thì chỉ những người giữ chức vụ từ giám đốc sở và tương đương trở lên mới chịu sự kiểm soát của Thanh tra Chính phủ còn những người khác không có cơ quan nào kiểm soát (ví dụ các trường đại học thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Quốc gia TP.Hồ Chí Minh...).
Để khắc phục vấn đề trên cần phải có quy định cụ thể về cán bộ tương đương giám đốc sở. Trước mắt có thể sử dụng phụ cấp chức vụ 0,9 để xác định. Riêng đối với doanh nghiệp nhà nước thì quy định cụ thể các chức danh tương đương. Về lâu dài phải xây dựng quy định cụ thể theo chức vụ, vị trí việc làm để xác định đối tượng tương giám đốc sở. Đối với những nơi có đối tượng phải kê khai tài sản nhưng chưa có cơ quan kiểm soát thì trước mắt nên giao cho cơ quan quản lý cán bộ ở đó theo dõi, kiểm soát. Về lâu dài cần phải hoàn thiện quy định về cơ quan kiểm soát tài sản để bảo đảm bao quát hết đối tượng cần kiểm soát.
Luật PCTN quy định cơ sở dữ liệu quốc gia về kiểm soát tài sản, thu nhập được xây dựng và quản lý tập trung tại Thanh tra Chính phủ. Thanh tra Chính phủ có trách nhiệm xây dựng, quản lý, khai thác và bảo vệ cơ sở dữ liệu quốc gia về kiểm soát tài sản, thu nhập trong phạm vi cả nước. Các cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập khác cũng có trách nhiệm xây dựng, quản lý, khai thác và bảo vệ cơ sở dữ liệu về kiểm soát tài sản, thu nhập trong phạm vi quản lý của mình.
Quy định nêu trên yêu cầu các cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập đều phải xây dựng cơ sở dữ liệu về kiểm soát tài sản, thu nhập nhưng vấn đề đặt ra là nếu mỗi cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập lại xây dựng một phần mềm quản lý cơ sở dữ liệu khác nhau thì rất tốn kém và không hiệu quả.
Do đó, để khắc phục vấn đề này cần phải có quy định của cơ quan có thẩm quyền về việc chỉ xây dựng một phần mềm quản lý cơ sở dữ liệu thống nhất sử dụng chung cho tất cả các cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập, vừa tiết kiệm chi phí, vừa bảo đảm sự thống nhất, liên thông của hệ thống kiểm soát. Hệ thống này cũng có thể tích hợp phần mềm để tổ chức việc lựa chọn ngẫu nhiên người được xác minh theo kế hoạch hàng năm và thực hiện chế độ thông tin, báo cáo về công tác kiểm soát tài sản, thu nhập.
[1] Luật Thanh tra 2022 chỉ quy định nguyên tắc Không trùng lặp về phạm vi, thời gian giữa các cơ quan thanh tra, giữa cơ quan thanh tra với cơ quan kiểm toán nhà nước; không trùng lặp trong việc thực hiện quyền khi tiến hành thanh tra (khoản 3, Điều 4).
Tags:
Tags:
(PLPT) - Tổng cục Thuế vừa có văn bản số 4062/TCT-CS gửi 26 Cục Thuế tỉnh, thành phố yêu cầu triển khai hướng dẫn các giải pháp hỗ trợ tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp bị tổn thất do bão số 3 (Yagi) và mưa lũ sau bão.
(PLPT) - Lấy cảm hứng từ những hình ảnh thân thuộc, bình dị và đặc trưng nhất của Hà Nội, bộ đôi áo đấu và huy chương của giải chạy VPBank International Marathon (VPIM) năm nay được Ban tổ chức kỳ vọng sẽ truyền tải thông điệp quảng bá hình ảnh Hà Nội tươi đẹp, thân thiện, hấp dẫn với khách du lịch trong và ngoài nước.
(PLPT) - Bộ Y tế cần một hệ thống thông tin tập trung để hỗ trợ công tác điều hành quản lý, cải thiện chất lượng khám chữa bệnh và giảm thiểu thời gian thủ tục trong công tác giám định. Hệ thống này phải cung cấp thông tin dữ liệu chất lượng cao, hỗ trợ phản ứng nhanh và tiết kiệm chi phí.
(PLPT) - Bộ Công an đang dự thảo Luật Thi hành án hình sự (sửa đổi). Trong đó, Bộ đề xuất quy định giải quyết trường hợp người được hưởng án treo có nguyện vọng làm việc ngoài nơi cư trú.
(PLPT) - Tại Việt Nam, việc bảo vệ tài sản trước những rủi ro do thiên tai gây ra thông qua bảo hiểm đã trở nên cần thiết hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, quy trình bồi thường thiệt hại bảo hiểm tài sản do thiên tai vẫn còn nhiều thách thức và phức tạp.
(PLPT) - Bảo hiểm tài sản, vốn được coi là giải pháp an toàn để bảo vệ tài sản và giảm thiểu thiệt hại tài chính, lại trở thành một bài toán khó với nhiều doanh nghiệp khi yêu cầu bồi thường.
(PLPT) - Ngân hàng Thương mại cổ phần Việt Nam Thịnh Vượng (VPBank) vừa ra Bố cáo khai trương hoạt động VPBank Chi nhánh Trà Vinh.
