Lịch sử tranh chấp tại đây không chỉ là một câu chuyện về việc kiểm soát đất đai, mà còn là cuộc xung đột địa chính trị sâu rộng, đan xen với các vấn đề pháp lý phức tạp, và những xung đột quyền lợi quốc gia liên quan đến an ninh và chủ quyền.

Dưới góc nhìn của pháp luật quốc tế, tranh chấp tại Cao nguyên Golan không chỉ liên quan đến các yêu sách về quyền kiểm soát lãnh thổ mà còn xoay quanh các nguyên tắc pháp lý cơ bản, bao gồm quyền tự vệ của các quốc gia, quyền tự quyết của nhân dân, và nguyên tắc cấm sử dụng vũ lực trong các mối quan hệ quốc tế.

Những yếu tố này đã tạo nên một bức tranh pháp lý phức tạp và mâu thuẫn, đặt ra những thách thức lớn cho các giải pháp ngoại giao và pháp lý, đồng thời đòi hỏi cộng đồng quốc tế phải xem xét kỹ lưỡng các nguyên tắc cốt lõi của luật pháp quốc tế trong việc giải quyết tranh chấp này.

Bối cảnh lịch sử của cuộc tranh chấp Cao nguyên Golan

Cao nguyên Golan, một vùng đất chiến lược từng thuộc quyền kiểm soát của Syria, đã rơi vào tay Israel trong cuộc Chiến tranh Sáu Ngày năm 1967. Sự kiện này không chỉ làm thay đổi cục diện khu vực mà còn mở ra một giai đoạn căng thẳng mới trong quan hệ Israel - Syria. Năm 1981, Israel đơn phương tuyên bố sáp nhập Cao nguyên Golan vào lãnh thổ quốc gia, coi đây là một phần không thể tách rời. Tuy nhiên, động thái này ngay lập tức bị cộng đồng quốc tế lên án.

Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc đã ban hành Nghị quyết 242 vào năm 1967 và tiếp đó là Nghị quyết 497 vào năm 1981, khẳng định rõ ràng rằng việc chiếm đóng và sáp nhập này là hành động vi phạm luật pháp quốc tế. Nghị quyết 242 nhấn mạnh yêu cầu Israel rút khỏi các vùng lãnh thổ mà nước này đã chiếm đóng trong cuộc chiến, đồng thời khẳng định nguyên tắc “không thể chấp nhận được việc chiếm giữ lãnh thổ bằng vũ lực”.

Nghị quyết 497 tiếp tục khẳng định việc sáp nhập Golan là vô hiệu và không có giá trị pháp lý, yêu cầu Israel phải tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ của Syria. Những nghị quyết này phản ánh quan điểm thống nhất của cộng đồng quốc tế về việc bảo vệ chủ quyền quốc gia và duy trì hòa bình trong khu vực. Tuy nhiên, sự bất đồng giữa các bên liên quan và sức ép địa chính trị đã khiến vấn đề Golan trở thành một thách thức lớn, kéo dài không chỉ về mặt chính trị mà còn về mặt pháp lý trong nhiều thập kỷ.

Quan điểm của luật pháp quốc tế

Theo quan điểm của luật pháp quốc tế, việc chiếm giữ lãnh thổ của một quốc gia khác thông qua vũ lực bị nghiêm cấm bởi nguyên tắc cấm sử dụng vũ lực, được quy định trong Điều 2 (4) của Hiến chương Liên hợp quốc. Nguyên tắc này là một trong những trụ cột cơ bản của luật quốc tế, nhằm bảo vệ chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ và độc lập chính trị của các quốc gia, đồng thời đảm bảo hòa bình và ổn định quốc tế. Trong bối cảnh đó, hành động của Israel chiếm đóng Cao nguyên Golan sau Chiến tranh Sáu Ngày năm 1967 đã bị coi là vi phạm nghiêm trọng luật quốc tế, vì không có căn cứ pháp lý nào biện minh cho việc sử dụng vũ lực để thay đổi biên giới quốc gia một cách đơn phương.

Để làm rõ lập trường của cộng đồng quốc tế về vấn đề này, Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc đã thông qua Nghị quyết 497 năm 1981, khẳng định rằng bất kỳ sự thay đổi nào về trạng thái pháp lý của Cao nguyên Golan đều không có giá trị pháp lý và không được công nhận. Nghị quyết này chỉ rõ rằng Israel phải tuân thủ các quy định của luật pháp quốc tế và các nguyên tắc đã được nêu rõ trong Hiến chương Liên hợp quốc, và rằng chỉ một hiệp định hòa bình được đồng ý bởi các bên liên quan mới có thể hợp thức hóa bất kỳ thay đổi nào về tình trạng lãnh thổ.

Điều này đồng nghĩa với việc mọi hành động sáp nhập hoặc áp đặt chủ quyền đơn phương của Israel trên lãnh thổ này đều bị coi là vô hiệu và không có giá trị pháp lý trong mắt cộng đồng quốc tế. Nghị quyết 497 cũng tái khẳng định tầm quan trọng của một giải pháp hòa bình, nhấn mạnh rằng các bên cần phải đạt được thỏa thuận thông qua đàm phán, tôn trọng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, và không sử dụng vũ lực để giải quyết các tranh chấp quốc tế.

Từ đó, vấn đề Cao nguyên Golan trở thành một thách thức không chỉ đối với mối quan hệ giữa Israel và Syria mà còn đối với cộng đồng quốc tế trong việc duy trì nguyên tắc cốt lõi của luật pháp quốc tế và đảm bảo ổn định trong khu vực Trung Đông.

Tác động của vấn đề tự vệ và an ninh quốc gia

Israel lý giải rằng việc duy trì quyền kiểm soát trên Cao nguyên Golan là biện pháp cần thiết cho an ninh quốc gia, trong bối cảnh các mối đe dọa từ Syria vẫn còn tồn tại. Theo quan điểm của Israel, Cao nguyên Golan là một vị trí chiến lược quan trọng, đóng vai trò như một rào cản phòng thủ tự nhiên và giúp nước này chống lại các nguy cơ tiềm tàng từ các hành động quân sự của Syria. Đây là lý do khiến Israel viện dẫn Điều 51 của Hiến chương Liên hợp quốc, quy định về quyền tự vệ của các quốc gia thành viên trong trường hợp bị tấn công vũ trang.

Tuy nhiên, trong khi luật pháp quốc tế thừa nhận quyền tự vệ, quyền này không được sử dụng tùy tiện mà phải tuân theo các nguyên tắc “tỷ lệ” (proportionality) và “cần thiết” (necessity). Nguyên tắc “tỷ lệ” yêu cầu rằng các biện pháp tự vệ phải tương xứng với mức độ đe dọa thực tế, không được vượt quá phạm vi cần thiết để bảo vệ an ninh quốc gia. Đồng thời, nguyên tắc “cần thiết” đòi hỏi việc sử dụng vũ lực chỉ có thể được áp dụng nếu không còn lựa chọn nào khác nhằm ngăn chặn mối nguy hiểm hiện hữu. Trong trường hợp của Cao nguyên Golan, cộng đồng quốc tế lập luận rằng việc Israel tiếp tục chiếm đóng và thậm chí còn sáp nhập lãnh thổ này vượt xa những giới hạn của quyền tự vệ được luật pháp quốc tế thừa nhận.

Hành động chiếm đóng kéo dài, đi kèm với tuyên bố áp đặt chủ quyền vĩnh viễn của Israel trên Cao nguyên Golan, đã bị coi là một hành động không phù hợp với quyền tự vệ. Việc này không chỉ vi phạm nguyên tắc “tỷ lệ” khi biện pháp phòng vệ ban đầu biến thành chiếm đóng dài hạn, mà còn không đáp ứng nguyên tắc “cần thiết” vì không có minh chứng thuyết phục rằng không còn lựa chọn nào khác ngoài việc tiếp tục chiếm giữ lãnh thổ. Chính vì lý do này, cộng đồng quốc tế không công nhận tính hợp pháp của hành động này, và đã lên án nó thông qua nhiều nghị quyết của Liên hợp quốc, đặc biệt là Nghị quyết 497, nhằm duy trì sự tôn trọng đối với các nguyên tắc chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ.

Điều này nhấn mạnh rằng, mặc dù quyền tự vệ là một quyền cơ bản của các quốc gia, nhưng quyền này không phải là một cái cớ để chiếm đóng vĩnh viễn lãnh thổ của quốc gia khác. Luật pháp quốc tế yêu cầu phải có sự cân nhắc thận trọng và phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về “tỷ lệ” và “cần thiết” để bảo đảm rằng quyền tự vệ không trở thành công cụ hợp pháp hóa cho việc chiếm giữ lãnh thổ bất hợp pháp. Trường hợp Cao nguyên Golan vì thế đã trở thành một ví dụ điển hình về giới hạn của quyền tự vệ, đồng thời cũng là một thách thức đối với cộng đồng quốc tế trong việc duy trì sự tôn trọng đối với các nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế.

Tranh cãi về chủ quyền lãnh thổ

Trong khuôn khổ luật quốc tế, chủ quyền lãnh thổ được xem là một trong những nguyên tắc nền tảng, thiết yếu cho việc duy trì hòa bình và ổn định trong quan hệ giữa các quốc gia. Nguyên tắc này nhấn mạnh rằng mỗi quốc gia đều có quyền kiểm soát và bảo vệ lãnh thổ của mình mà không bị can thiệp từ bên ngoài. Bất kỳ sự thay đổi nào đối với trạng thái chủ quyền lãnh thổ đều cần phải có sự đồng ý của các bên liên quan, và việc này thường được thực hiện thông qua các hiệp ước hòa bình hoặc thỏa thuận song phương, nhằm đảm bảo rằng quyền lợi và nghĩa vụ của các bên đều được tôn trọng.

Trong bối cảnh tranh chấp tại Cao nguyên Golan, vấn đề trở nên phức tạp hơn khi không có bất kỳ hiệp định hòa bình nào giữa Israel và Syria. Khu vực này đã bị Israel chiếm đóng sau cuộc Chiến tranh Sáu Ngày năm 1967, và vào năm 1981, Israel đã tuyên bố sáp nhập Cao nguyên Golan vào lãnh thổ của mình. Tuy nhiên, hành động này đã bị cộng đồng quốc tế lên án, vì nó không chỉ thiếu cơ sở pháp lý mà còn vi phạm nguyên tắc cơ bản của luật quốc tế về chủ quyền lãnh thổ.

Sự áp đặt chủ quyền đơn phương của Israel đối với Cao nguyên Golan mà không có sự đồng thuận hoặc chấp thuận từ phía Syria được coi là một hành động vi phạm nghiêm trọng các quy định của luật quốc tế. Nghị quyết 497 của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc đã khẳng định rõ ràng rằng việc sáp nhập này là vô hiệu và không có giá trị pháp lý. Điều này chỉ ra rằng mọi hành động chiếm giữ lãnh thổ mà không có sự đồng ý của quốc gia sở hữu hoặc không thông qua một thỏa thuận hòa bình rõ ràng đều sẽ bị coi là bất hợp pháp trong bối cảnh luật pháp quốc tế.

Thực tế này không chỉ tạo ra những căng thẳng kéo dài giữa Israel và Syria, mà còn đặt ra những thách thức cho việc giải quyết tranh chấp lãnh thổ trong khu vực. Sự thiếu vắng một hiệp định hòa bình chính thức đã khiến cho việc giải quyết xung đột này trở nên khó khăn hơn, đồng thời làm dấy lên những lo ngại về sự vi phạm nguyên tắc chủ quyền lãnh thổ, gây tổn hại đến nền tảng của luật pháp quốc tế.

Như vậy, trường hợp của Cao nguyên Golan là một ví dụ điển hình cho thấy tầm quan trọng của việc tôn trọng chủ quyền lãnh thổ trong quan hệ quốc tế. Nó nhấn mạnh rằng, trong bối cảnh xung đột và tranh chấp, việc duy trì nguyên tắc đồng thuận và đàm phán hòa bình là rất cần thiết để bảo đảm an ninh và ổn định khu vực, cũng như để củng cố hệ thống pháp luật quốc tế trong việc giải quyết các vấn đề phức tạp liên quan đến lãnh thổ và chủ quyền quốc gia.

Tranh chấp tại Cao nguyên Golan nổi bật như một ví dụ điển hình cho sự phức tạp trong việc giải quyết các xung đột lãnh thổ từ góc độ pháp luật quốc tế. Khu vực này không chỉ là một mảnh đất chiến lược nằm giữa Israel và Syria mà còn là biểu tượng cho những căng thẳng sâu sắc trong mối quan hệ giữa hai quốc gia này. Luật quốc tế, đặc biệt là Hiến chương Liên hợp quốc, nhấn mạnh tính bất hợp pháp của việc chiếm đóng lãnh thổ bằng vũ lực. Nguyên tắc này không chỉ khẳng định quyền lợi của các quốc gia trong việc bảo vệ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của mình mà còn yêu cầu các bên tham gia xung đột phải tôn trọng các quy định cơ bản của luật pháp quốc tế.

Mặc dù Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc đã thông qua nhiều nghị quyết nhằm giải quyết tranh chấp này, chẳng hạn như Nghị quyết 242 và Nghị quyết 497, nhưng thực tế là cuộc xung đột vẫn chưa có giải pháp lâu dài. Điều này phản ánh không chỉ sự bền bỉ của những bất đồng về lãnh thổ và chủ quyền giữa Israel và Syria mà còn cho thấy những giới hạn của hệ thống pháp luật quốc tế trong việc giải quyết các xung đột quốc tế có yếu tố chính trị phức tạp.

Nguyên nhân của tình trạng này có thể được tìm thấy trong thực tế rằng, luật quốc tế không chỉ đơn thuần là một tập hợp các quy tắc cứng nhắc mà còn chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ các yếu tố chính trị, lịch sử và văn hóa. Sự can thiệp của các lực lượng bên ngoài, cũng như những lợi ích chính trị và kinh tế sâu xa, đã tạo ra một môi trường phức tạp, làm cho việc tìm kiếm một giải pháp công bằng và bền vững trở nên khó khăn hơn.

Hơn nữa, việc thiếu vắng một hiệp định hòa bình chính thức giữa Israel và Syria đã làm gia tăng tính chất phức tạp của tranh chấp, khiến cho các nỗ lực giải quyết trở nên nan giải. Các bên liên quan không chỉ đơn thuần tranh chấp về lãnh thổ mà còn về các vấn đề an ninh, quyền lợi kinh tế và danh dự quốc gia, điều này càng làm tăng thêm sự căng thẳng và khó khăn trong việc đạt được sự đồng thuận.

Vì vậy, tranh chấp Cao nguyên Golan không chỉ là một vấn đề đơn thuần của việc phân chia lãnh thổ mà còn là một bài học quý giá về những thách thức mà pháp luật quốc tế phải đối mặt trong việc giải quyết các xung đột phức tạp. Nó nhấn mạnh rằng, trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự thay đổi liên tục của các yếu tố địa chính trị, các giải pháp pháp lý cần phải được điều chỉnh và phát triển để đáp ứng được những thách thức hiện tại và tương lai, đồng thời duy trì và củng cố các nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế.

1. Dinstein, Y (2011), Chiến tranh, Xâm lược và Tự vệ, Nhà xuất bản Đại học Cambridge, Vương quốc Anh.

2. Hiến chương Liên hợp quốc (1945). Tại https://www.un.org/en/about-us/un-charter.

3. Hiệp hội Luật quốc tế - ILA (2004), Việc sử dụng vũ lực trong Luật quốc tế: Một góc nhìn châu Âu, https://www.ila-hq.org/en/committees/index.cfm/cid/14.

4. Katz, S (2013), Cao nguyên Golan: Tài sản chiến lược của Israel, Washington Institute for Near East Policy.

5. Kelsen, H (1990), Các nguyên tắc của Luật quốc tế, West Publishing Company.

6. Morris, B (2001), Nạn nhân chính nghĩa: Lịch sử của xung đột Zionist-Arab, 1881 - 1999, Vintage Books.

7. Nghị quyết 242 của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (1967), Về việc rút quân Israel khỏi các vùng lãnh thổ chiếm đóng, https://undocs.org/S/RES/242(1967).

8. Nghị quyết 497 của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (1981), Về việc tuyên bố không công nhận chủ quyền của Israel đối với Cao nguyên Golan, https://undocs.org/S/RES/497(1981).

9. Nhóm Khủng hoảng quốc tế (2016), Sáp nhập Cao nguyên Golan của Israel: Một mối đe dọa đối với hòa bình, https://www.crisisgroup.org/middle-east-north-africa/israel-palestine/israel-annexation-golan-heights-threat-peace.

10. Pappe, I (2006), Cuộc tẩy chay dân tộc ở Palestine, Oneworld Publications.

11. Cohen, A (2020), “Cao nguyên Golan: Một cái nhìn tổng quan lịch sử” Các vấn đề của Israel, 26(2).

12. Schoenfeld, G (2018), “Cao nguyên Golan: Các yêu cầu lịch sử và pháp lý của Israel”, Tạp chí Trung Đông, 25(4).

13. Zreik, M (2013), “Tình trạng pháp lý của Cao nguyên Golan: Một đánh giá phê bình”, Tạp chí Luật Xung đột & An ninh, 18(1).