Những vấn đề đặt ra về phân cấp quản lý cho chính quyền cấp xã trong mô hình chính quyền địa phương hai cấp ở Việt Nam

Tóm tắt: Đẩy mạnh phân cấp quản lý cho chính quyền địa phương (CQĐP) được đặt trong yêu cầu tổng thể của cải cách hành chính, tổ chức, sắp xếp mô CQĐP của Việt Nam [1]. Thực tiễn chuyển đổi mô hình CQĐP ở Việt Nam trong thời gian qua đã đạt được kết quả bước đầu quan trọng, thể hiện chủ trương đúng, kịp thời, khoa học, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý, tinh gọn bộ máy chính quyền, phục vụ tốt hơn quyền lợi Nhân dân hướng đến mục tiêu “Chỉ có thể làm tốt hơn, không để người dân và doanh nghiệp thất vọng" [2]. Tuy nhiên, thực tiễn còn tồn tại nhiều vướng mắc, bất cập cả về nhận thức, thể chế và tổ chức thực hiện. Những bất cập trong việc thực hiện thẩm quyền của chính quyền cấp xã khi phân cấp mạnh hơn cho CQĐP là một thực tiễn điển hình cần được làm rõ. Bài viết tiếp cận ở góc độ pháp lý phân tích một số hạn chế, bất cập qua đó nêu ra các giải pháp cần thiết để nâng cao hiệu quả phân cấp quản lý cho chính quyền cấp xã ở Việt Nam trong thời gian tới.
Từ khóa: Phân cấp quản lý, Chính quyền cấp xã, Chính quyền địa phương hai cấp, Việt Nam.

Abstract: The promotion of decentralized governance to local authorities is situated within the broader framework of Vietnam’s ongoing administrative reform and the restructuring of local government models. Recent transformations in local governance have yielded initial yet significant results, affirming the correctness, timeliness, and scientific basis of the current policy direction. These reforms have contributed to improving governance efficiency, streamlining administrative structures, and better serving the rights and interests of the people—ultimately striving toward the goal of “Only doing better, never letting the people and businesses down.” However, practical implementation continues to face numerous challenges and constraints across various dimensions, including institutional awareness, legal frameworks, and enforcement mechanisms. One particularly pressing issue is the limited capacity of commune-level authorities to effectively exercise the expanded powers granted through decentralization. These limitations hinder the realization of intended outcomes and expose gaps in both policy design and operational delivery. This paper adopts a legal perspective to analyze key shortcomings and institutional bottlenecks in the current decentralization process at the commune level. Based on this analysis, it proposes a set of legal and administrative solutions aimed at strengthening the effectiveness of decentralized governance, enhancing the autonomy and performance of commune-level authorities, and ensuring more responsive and accountable local administration in Vietnam’s future governance landscape.
Keywords: Management hierarchy, Commune government, Two-tier local government, Vietnam.

1. Đề dẫn

“Chính quyền địa phương là những thiết chế nhà nước, hay thiết chế tự quản của cộng đồng lãnh thổ địa phương, có tư cách pháp nhân quyền lực công, được thành lập một cách hợp hiến và hợp pháp, để quản lý, điều hành mọi mặt đời sống nhà nước, xã hội trên một đơn vị hành chính - lãnh thổ của một quốc gia, trong giới hạn thẩm quyền, thủ tục, cách thức nhất định do pháp luật quy định” [3]. Mô hình CQĐP ba cấp ở Việt Nam đã được tổ chức và vận hành trong một thời gian dài (từ Hiến pháp 1946 cho đến Hiến pháp 2013). Do đó, các yếu tố của nền hành chính này vẫn chịu ảnh hưởng lớn đến cơ chế vận hành của mô hình CQĐP hai cấp hiện nay. Chính vì vậy, cơ chế vận hành của mô hình, quá trình phân cấp, phân quyền cho chính quyền cấp xã tất yếu sẽ gặp nhiều lúng túng, khó khăn, bất cập. Trên thực tế những kỳ vọng, mục tiêu của Trung ương khó có thể đáp ứng được trong thời gian ngắn với thực trạng nguồn lực của các địa phương hiện nay.

Cho đến nay, Trung ương đã tổng kết việc thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW [4] chỉ đạo sát sao việc sắp xếp tổ chức bộ máy và CQĐP gắn với việc phân quyền, phân cấp theo phương châm “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”, phân quyền, phân cấp triệt để cho địa phương, bảo đảm phù hợp, vì lợi ích chung. Tại Kết luận số 155-KL/TW ngày 17/5/2025 về một số nhiệm vụ trọng tâm cần tập trung thực hiện về sắp xếp tổ chức bộ máy và đơn vị hành chính từ nay đến ngày 30/6/2025, Trung ương yêu cầu việc triển khai thực hiện phân cấp, phân quyền phải bảo đảm theo một số nguyên tắc cơ bản để phân định rõ thẩm quyền của Trung ương và địa phương [5].

Đồng thời, Trung ương cũng chỉ đạo giám sát thường xuyên đối với các cơ quan ở Trung ương triển khai nhiệm vụ đúng tiến độ, bảo đảm hiệu quả. Bên cạnh đó, để lãnh đạo, chỉ đạo công tác đổi mới hoạt động xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới theo tinh thần Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025.

Trong thời gian qua, Việt Nam đã khẩn trương hoàn thiện pháp luật về phân cấp, phân quyền, phân định thẩm quyền, kịp thời thể chế hóa quan điểm, chủ trương của Đảng; chú trọng công tác tuyên truyền để thống nhất về nhận thức và hành động, thể hiện quyết tâm chính trị mạnh mẽ, tạo sự đồng thuận cao về đẩy mạnh phân quyền, phân cấp triệt để giữa cơ quan nhà nước ở Trung ương với địa phương, giữa chính quyền cấp tỉnh với chính quyền cấp xã; qua đó phát huy tính chủ động, sáng tạo của CQĐP các cấp, khơi thông mọi nguồn lực để địa phương phát triển. Để chuẩn bị cho việc vận hành mô hình tổ chức CQĐP hai cấp nhà nước đã ban hành nhiều Kế hoạch, Quyết định, văn bản để lãnh đạo, chỉ đạo việc sắp xếp tổ chức bộ máy gắn với đẩy mạnh phân quyền, phân cấp [6]. Tuy nhiên, thực tiễn triển khai gặp rất nhiều khó khăn, thời gian vận hành mô hình chính quyền hai cấp còn chưa đủ để tổng kết, đánh giá toàn diện nhưng qua khảo sát, phân tích có thể đánh giá khách quan nhiều vấn đề phát sinh cần được giải quyết.

Cơ sở chính trị, pháp lý đã khá đầy đủ, rõ ràng, có quyết tâm và hành động quyết liệt từ chính quyền các cấp để giải quyết các vấn đề bất cập, khó khăn từ thực tiễn. Trong phạm vi nghiên cứu, tác giả tập trung phân tích các khó khăn, bất cập về việc thực hiện thẩm quyền của chính quyền cấp xã trong cơ chế phân cấp. Trên cơ sở đó, cần thiết phải củng cố cơ sở lý luận, hoàn thiện thể chế chính sách, pháp luật, tăng cường nguồn lực cho địa phương để tổ chức thực hiện thẩm quyền của chính quyền cấp xã hiệu quả trong điều kiện, bối cảnh mới.

2. Quan điểm và nguyên tắc phân cấp quản lý cho chính quyền địa phương

Về phương diện lý luận, hiện nay, nhận thức lý luận về phân quyền, phân cấp vẫn còn rất khác nhau, như: một số ý kiến cho rằng, ở nước ta, thực chất của phân cấp là phân quyền theo chiều dọc tương ứng với nội hàm của khái niệm phi tập trung hóa (decentralization). Theo đó, nội dung của phân cấp là trao cho mỗi cấp chính quyền, mỗi khâu trong bộ máy một số nhiệm vụ, quyền hạn giải quyết những công việc nhất định [7].

Quan điểm của tác giả cho rằng: Phân cấp là sự chuyển giao nhiệm vụ, quyền hạn từ cấp trên xuống cấp dưới để thực hiện các nhiệm vụ quản lý nhà nước theo thẩm quyền một cách thường xuyên, lâu dài, ổn định trên cơ sở pháp luật, tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước và tuân thủ nguyên tắc quản lý. Phân cấp thường đi đôi với việc đơn giản hóa thủ tục hành chính, ứng dụng công nghệ (chính phủ điện tử) và tinh gọn bộ máy. Nhờ đó, dịch vụ công được cải thiện, người dân và doanh nghiệp tiếp cận các thủ tục nhanh chóng, minh bạch hơn. Khi thẩm quyền được tăng cường về cho chính quyền cơ sở nhiều hơn, cũng là giải pháp quan trọng để thúc đẩy điều kiện của một chính quyền phục vụ, có trách nhiệm để phục vụ nhân dân, đơn giản hóa các quy trình, thủ tục hành chính trong việc giải quyết lợi ích của người dân và tổ chức [8].

Phân cấp quản lý là xu hướng tất yếu trong xây dựng nền hành chính hiện đại, chuyển từ mô hình nền hành chính quản lý sang quản trị và quản trị tốt. Phát huy tính chủ động của địa phương, vừa đảm bảo sự chỉ đạo thống nhất từ Trung ương. Một số nghiên cứu cho thấy phân cấp đồng thời có những tác động khác nhau [9].

Bên cạnh đó cũng cần phải nhận thức đầy đủ hơn các lý thuyết về quản trị nhà nước hiện đại, các mô hình về phân định thẩm quyền phù hợp với chính thể của quốc gia. Quản trị (governance) là một hoạt động thường nhật, được tiến hành ở nhiều loại hình tổ chức khác nhau, có thể bắt gặp hoạt động này ở một tổ chức nhỏ, một công ty cho đến một địa phương hay một chính phủ, quốc gia. Điều đó cho thấy, quản trị luôn là một yếu tố không thể thiếu trong đời sống xã hội. Quản trị được biết đến như là một quyền hạn của một cá nhân, nhóm, tổ chức nào đó, có thể thiết lập những quy tắc, quy định; đồng thời hướng dẫn, dẫn dắt, bắt buộc hay kiểm soát các cá nhân, tổ chức khác phải thực hiện theo. Trong thực tế, quản trị là thuật ngữ chủ yếu gắn với tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước (quản trị quốc gia/quản trị nhà nước) [10]. Đối với quản trị quốc gia, có nghiên cứu chia thành quản trị ở cấp độ toàn quốc (national governance) và quản trị ở cấp địa phương (local governance), trong đó mặc dù chia sẻ những nguyên tắc chung nhưng ở mỗi cấp lại có một số đặc trưng riêng [11].

Trong bối cảnh thế giới ngày càng toàn cầu hóa và các vấn đề công ngày càng phức tạp, mô hình quản trị truyền thống nơi quyền lực tập trung chủ yếu vào chính quyền trung ương dần bộc lộ những hạn chế. Thay vào đó, nhiều quốc gia đã và đang áp dụng mô hình quản trị đa cấp (Multilevel Governance - MLG) nhằm tăng tính linh hoạt, hiệu quả và khả năng thích ứng của hệ thống chính quyền [12]. Đây không chỉ là một khái niệm lý thuyết mà còn phản ánh thực tiễn đang diễn ra tại nhiều quốc gia, Việt Nam cũng không ngoại lệ. Lý thuyết quản trị đa cấp là một công cụ hữu ích trong việc phân tích và tổ chức lại hệ thống quản trị công theo hướng hiện đại, linh hoạt và hiệu quả hơn. Trong bối cảnh các vấn đề công ngày càng mang tính đa chiều và vượt khỏi phạm vi một cấp chính quyền có thể giải quyết, MLG trở thành xu thế tất yếu [13]. Đối với Việt Nam, việc nghiên cứu và áp dụng hiệu quả lý thuyết này sẽ góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, tăng cường dân chủ cơ sở, và phát huy tiềm năng phát triển từ địa phương [14].

Về quan điểm, nguyên tắc phân cấp quản lý cho chính quyền địa phương

- Quán triệt quan điểm quyền lực nhà nước là thống nhất, bảo đảm quản lý thống nhất của Chính phủ về thể chế, chính sách, chiến lược, quy hoạch, thanh tra, kiểm tra, đồng thời phát huy quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của CQĐP trong việc thực hiện các nhiệm vụ quản lý nhà nước trên địa bàn theo quy định của pháp luật [15]. Nguyên tắc này xuất phát từ bản chất sâu xa về cấu trúc nhà nước đơn nhất, quyền lực nhà nước ở Việt Nam được tổ chức theo nguyên tắc tập trung, thống nhất, thể hiện trong sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan lập pháp, hành pháp và tư pháp.

- Tuân thủ nguyên tắc kết hợp chặt chẽ giữa quản lý theo lãnh thổ với quản lý theo ngành, phân định rõ nhiệm vụ quản lý nhà nước của Bộ, ngành với nhiệm vụ quản lý nhà nước của CQĐP [16]. Trong phân định thẩm quyền theo cách tiếp cận phổ biến có kiểu phân cấp, phân quyền theo lãnh thổ (giữa Trung ương với CQĐP) và phân cấp, phân quyền theo ngành (theo lĩnh vực quản lý, như cán bộ, công chức). Vì vậy, khi phân định thẩm quyền cho CQĐP cần có sự kết hợp chặt chẽ, phù hợp với việc phân định thẩm quyền theo ngành, lĩnh vực.

- Bảo đảm nguyên tắc hiệu quả, việc nào, cấp nào sát thực tế hơn, giải quyết kịp thời và phục vụ tốt hơn các yêu cầu của tổ chức và người dân thì phải giao cho cấp đó thực hiện, phân cấp phải rõ việc, rõ địa chỉ, rõ trách nhiệm, gắn với chức năng nhiệm vụ của mỗi cấp [17]. Trong các lĩnh vực quản lý nhà nước, có những việc cần để Trung ương tập trung thống nhất quản lý như quốc phòng – an ninh, đối ngoại nhưng cũng có nhiều lĩnh vực cần đẩy mạnh phân cấp, chuyển giao nhiệm vụ, quyền hạn về cho CQĐP thực hiện thì hiệu quả hơn. Đặc biệt là khi bộ máy chính quyền được tinh giản, giảm bớt tầng nấc, trung gian quản lý thì nguyên tắc này lại rất quan trọng để cải cách hành chính, giải quyết kịp thời công việc với người dân.

- Phân cấp phải phù hợp với trình độ phát triển kinh tế - xã hội trong từng giai đoạn, đặc thù của ngành, lĩnh vực, điều kiện và khả năng phát triển của từng khu vực, vùng lãnh thổ, với từng loại hình đô thị, nông thôn với xu thế hội nhập khu vực và quốc tế [18]. Bên cạnh đó phân cấp cũng phải bảo đảm tương ứng giữa nhiệm vụ, thẩm quyền, trách nhiệm với nguồn lực tài chính, nguồn lực con người và các điều kiện cần thiết khác. Phát huy tính đặc thù của vùng miền, địa phương là động lực quan trọng để thúc đẩy sự phát triển đa dạng trong thống nhất. Trung ương đẩy mạnh phân cấp về thẩm quyền thì đồng thời phải tăng phân bổ về nguồn lực để địa phương có cơ sở thực hiện thẩm quyền đó.

- Phân cấp phải được thực hiện có sự đồng bộ, thống nhất trong hệ thống thể chế, văn bản pháp luật gắn với đổi mới cơ chế và bảo đảm quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền cơ sở. Đối với những vấn đề đã phân cấp, chính quyền cấp tỉnh chịu trách nhiệm tổ chức triển khai thực hiện, các bộ ngành Trung ương chịu trách nhiệm theo dõi, hướng dẫn kiểm tra, nếu phát hiện có vi phạm hoặc trái với kế hoạch, quy hoạch phát triển ngành, lĩnh vực thì xử lý theo thẩm quyền.

3. Khó khăn, bất cập về phân cấp quản lý cho chính quyền cấp xã trong mô hình chính quyền địa phương hai cấp ở Việt Nam

3.1. Về năng lực hành chính của chính quyền cấp xã chưa đáp ứng thực hiện thẩm quyền quản lý được phân cấp

Sau khi mô hình CQĐP hai cấp đi vào vận hành, nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền đã có sự thay đổi lớn, thể hiện rõ cơ chế phân cấp, phân quyền mạnh về cho CQĐP, trong đó đặc biệt là chính quyền cấp xã [19].

Như vậy, khi chính quyền cấp huyện kết thúc hoạt động, thẩm quyền quản lý được chuyển về phần lớn cho chính quyền cấp xã, trong đó có nhiều lĩnh vực chuyên môn mà trước đây chính quyền xã chưa được phân cấp quản lý, không bố trí công chức phụ trách, như lĩnh vực giáo dục đào tạo, y tế, quản lý đất đai, tư pháp có yếu tố nước ngoài, nội vụ…Trong đó đặc biệt là những xã giữ nguyên về đơn vị hành chính ở vùng núi, địa bàn rộng, có nhiều khó khăn về nguồn lực. Tại tỉnh Nghệ An, sau khi sắp xếp tỉnh có 130 đơn vị hành chính cấp xã, trong đó 9 xã không thực hiện việc sắp xếp như xã Mỹ Lý, Bắc Lý, Mường Lống (thuộc huyện Kỳ Sơn cũ) [20] đều là những xã miền núi cao, địa bàn rộng, chủ yếu là người đồng bào dân tộc thiểu số, có nhiều khó khăn về hạ tầng và nguồn lực. Đối với chính quyền các xã ở khu vực khó khăn đó sẽ gặp rất nhiều khó khăn trong thực hiện chức năng quản lý khi được phân cấp từ trung ương và chính quyền cấp tỉnh.

- Trong lĩnh vực giáo dục đào tạo: Việc kết thúc hoạt động của đơn vị hành chính cấp huyện dẫn đến việc chuyển giao trực tiếp trách nhiệm quản lý nhà nước đối với các cơ sở giáo dục mầm non, tiểu học và trung học cơ sở về cho chính quyền cấp xã. Sau khi CQĐP hai cấp vận hành được một thời gian, việc bố trí nhân sự cấp xã hiện tại mới đáp ứng về số lượng, "lấp đầy vị trí việc làm" chứ chưa tính đến chất lượng và sự phù hợp.

Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo, hiện có 302/1000 công chức giáo dục cấp xã được khảo sát không có chuyên môn liên quan tới giáo dục. Thậm chí, nhiều cán bộ quản lý giáo dục cấp xã có chuyên môn ở những ngành hoàn toàn "không liên quan" như cử nhân quản lý đất đai hay kỹ sư chăn nuôi. Liệt kê chuyên môn của nhóm cán bộ này còn có kỹ sư xây dựng, cử nhân công nghiệp thực phẩm, cử nhân kế toán, cử nhân quản trị kinh doanh...Thông tin từ các địa phương, số cán bộ quản lý giáo dục cấp xã có chuyên môn hoặc kinh nghiệm công tác trong ngành giáo dục trước đó chỉ chiếm khoảng 20-30%. Theo quy định hiện nay, mỗi Phòng Văn hóa - Xã hội bố trí tối đa 2 biên chế cho vị trí việc làm công chức phụ trách lĩnh vực giáo dục và đào tạo. Với tổng số 3.321 xã phường, đặc khu sau sắp xếp thì dự kiến số lượng công chức cấp xã toàn quốc cần hơn 6.000 người. Tuy nhiên, cho đến thời điểm hiện nay, việc phân công, bố trí các bộ phận chuyên môn thuộc UBND cấp xã nói chung và đội ngũ công chức cấp xã phụ trách lĩnh vực giáo dục, đào tạo nói riêng chưa phù hợp với vị trí việc và định mức số lượng người hiện có; chưa đáp ứng được yêu cầu thực hiện nhiệm vụ của ngành giáo dục, cả về số lượng và trình độ, năng lực chuyên môn, nghiệp vụ. Cũng theo thông kế trên, hiện chỉ có một số ít tỉnh thành như Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh bố trí được 2-3 cán bộ quản lý giáo dục cấp xã. Phần lớn các địa phương chỉ bố trí được 1 nhân sự. Thậm chí có nơi không bố trí cán bộ chuyên trách giáo dục [21].

- Trong lĩnh vực tư pháp: Thẩm quyền quản lý tư pháp có yếu tố nước ngoài được phân cấp về cho chính quyền cấp xã như thủ tục đăng ký thay đổi, cải chính hộ tịch, đăng ký kết hôn, đăng ký nhận nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài… sẽ gặp khó khăn trong việc xác định đối tượng, tính pháp lý trong yếu cầu chặt chẽ về quản lý tư pháp đối với người nước ngoài. Việc tổ chức CQĐP hai cấp đặt ra rất nhiều nhiệm vụ mới phát sinh, chưa có tiền lệ, đòi hỏi thời gian thực hiện gấp tạo ra nhiều khó khăn trong quá trình thực hiện nhiệm vụ công tác tư pháp, đặc biệt trong bối cảnh đội ngũ cán bộ tư pháp - hộ tịch cấp xã có nhiều thay đổi.

- Một số nhiệm vụ mang tính đặc thù, chuyên môn sâu trong các ngành, lĩnh vực khác: Bộ, cơ quan ngang bộ đã nghiên cứu, đánh giá để đề xuất phân quyền, phân cấp, phân định thẩm quyền cho phù hợp, bảo đảm khả thi; đồng thời bám sát quan điểm, chủ trương của Đảng, yêu cầu, chỉ đạo của các cấp có thẩm quyền,... Địa phương thực hiện nhiệm vụ liên quan trực tiếp đến người dân, doanh nghiệp; ban hành văn bản pháp luật để tổ chức thi hành pháp luật trên địa bàn, các nhiệm vụ được phân phân cấp; quyết định những vấn đề của địa phương theo quy định;...Với khối lượng công việc lớn, tính chất phức tạp, thực hiện trong thời gian gấp, phải thực hiện phân cấp, phân quyền triệt để trong bối cảnh đang tập trung cho việc sắp xếp tổ chức bộ máy, khó tránh khỏi việc có nhiệm vụ chưa thực sự hợp lý.

Kết quả đánh giá việc thực hiện thẩm quyền của các cấp chính quyền hiện nay về việc thực hiện 932 nhiệm vụ, quyền hạn được chia thành 3 nhóm sau [22]:

Theo đó có nhiều nhiệm vụ, quyền hạn cần bổ sung điều kiện bảo đảm thực hiện như cần quy định rõ hơn về trình tự, thủ tục thực hiện; kinh phí thực hiện; bổ sung biên chế; nhân lực đủ về số lượng và phù hợp, bảo đảm về năng lực; cơ sở vật chất, thiết bị công nghệ, cơ sở dữ liệu;... Ví dụ: một số nhiệm vụ, quyền hạn phân quyền, phân cấp trong lĩnh vực thống kê [23], quản lý thuế [24], tư pháp [25], công thương [26]. Với khối lượng công việc lớn mà CQĐP các cấp phải đảm nhiệm, có thể phát sinh kinh phí tập huấn, hướng dẫn nghiệp vụ, kinh phí đào tạo lại, kinh phí bồi dưỡng, tăng cường năng lực cho cán bộ, công chức thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn [27]... Bộ Khoa học - công nghệ đánh giá đối với 04 nhiệm vụ trong lĩnh vực khoa học và công nghệ [28]: công tác xử lý thủ tục về sở hữu công nghiệp tại địa phương còn gặp nhiều khó khăn (do chưa phổ biến, thiếu cán bộ có chuyên môn về xử lý văn bằng bảo hộ, hợp đồng chuyển quyền, hạ tầng công nghệ thông tin chưa đáp ứng yêu cầu,..); Hiện nay, với yêu cầu chuyên môn sâu thì nguồn nhân lực ở địa phương khó có thể đáp ứng. Bên cạnh đó, chi phí tổ chức mỗi kỳ thi khá cao, nếu phân cấp cho tất cả các địa phương cùng tổ chức thi thay vì thi tập trung sẽ rất khó triển khai hiệu quả.

3.2. Phân cấp còn dàn trải, chưa có tính đặc thù giữa thực tiễn quản lý của chính quyền cấp xã ở khu vực đô thi với khu vực miền núi, nông thôn

Hiện nay, tồn tại thực tiễn phân cấp dàn trải, rập khuôn chung, không có tính đặc thù cho các địa phương. Thực tiễn chính quyền cấp xã (xã, phường, đặc khu) [29] có sự khác nhau tương đối lớn về quy mô, nguồn lực và năng lực của đội ngũ công chức hành chính. Vì thế khả năng đáp ứng thực hiện thẩm quyền cũng khác nhau cơ bản. Đối với chính quyền xã ở vùng sâu, vùng xa, vùng biên giới khó khăn và các đặc khu thì nguồn lực khó khăn, chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số, địa hình rộng, trắc trở khi phân cấp quản lý trong một số lĩnh vực chuyên môn như giáo dục, y tế, khoa học, tài nguyên là rất khó khả thi. Trong quản lý tư pháp có yếu tố nước ngoài ở vùng biên có nhiều yếu tố phức tạp, nhảy cảm dẫn đến những vấn đề pháp lý phát sinh liên quan đến an ninh chính trị có thể xảy ra.

Việc phân cấp, phân định nhiệm vụ, quyền hạn cho địa phương hiện chưa đảm tính linh hoạt trên cơ sở căn cứ vào năng lực, trình độ, khả năng đáp ứng của bộ máy, cán bộ, công chức và hệ thống cơ sở hạ tầng của địa phương dẫn đến thực tiễn có tính chất phân cấp đồng loạt như nhau ở tất cả các địa phương. Đối với các địa phương có năng lực, điều kiện thuận lợi hơn thì được phân quyền, phân cấp nhiều hơn và ngược lại, nơi nào khó khăn hơn về năng lực, điều kiện thực hiện chỉ cần được cân nhắc, giao ít quyền hơn.

Quá trình phân cấp chưa gắn với yêu cầu quán triệt các cơ quan, địa phương tiếp tục đổi mới tư duy triển khai tổ chức công việc, đáp ứng yêu cầu đổi mới tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị. Thực tế hiện nay, quá trình phân cấp cho chính quyền cấp xã cũng chưa chú trọng mục tiêu cải cách thủ tục hành chính để tạo thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp, chưa loại bỏ các nhiệm vụ không cần thiết hoặc không còn phù hợp với mô hình CQĐP hai cấp mà chủ yếu đang đơn thuần là điều chuyển nhiệm vụ, quyền hạn của cấp chính quyền này cho cấp chính quyền khác thực hiện.

Ở vùng sâu, vùng xa, hệ thống đường truyền và thiết bị công nghệ thông tin chưa đồng bộ, khiến các cơ quan mới khó vận hành hiệu quả. Nhiều địa phương thiếu hút về nền tảng số và hệ thống thông tin điện tử phục vụ người dân, doanh nghiệp; các yêu cầu nâng cấp, triển khai hệ thống còn nhiều khó khăn. Thực tiễn này sẽ ảnh hưởng lớn đến việc thực hiện thẩm quyền của các xã vùng nông thôn, miền núi so với khu vực đô thị có hạ tầng phát triển.

3.3. Chưa có sự đồng bộ giữa phân cấp thẩm quyền với phân bổ nguồn lực cho chính quyền cấp xã đề thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn

Thực tiễn chỉ ra rằng, có nhiều nhiệm vụ thuộc thẩm quyền của Trung ương được giao cho địa phương thực hiện, nhưng chỉ giao việc mà không kèm theo các điều kiện để thực hiện công việc đó [30]. Từ trước đến nay, ở Việt Nam thường tồn tại hạn chế rất lớn giữa việc không đồng bộ về phân định thẩm quyền (nhiệm vụ, quyền hạn) với phân bổ nguồn lực. Chủ thể phân quyền, phân cấp thường dè dặt trong việc chuyển giao nguồn lực tài chính, con người cho chủ thể nhận nhiệm vụ. Điều này xuất phát sâu xa từ bản chất của quyền lực và lợi ích. Trong mô hình CQĐP hai cấp hiện nay, cấp xã được chuyển giao nhiều nhiệm vụ, quyền hạn nhưng thực tế nguồn lực lại chưa được phân bổ hợp lý.

Việc bố trí nhân lực, nguồn lực, điều kiện đảm bảo thực hiện phải được đánh giá, xác định trên cơ sở số lượng, khối lượng nhiệm vụ được phân cấp, phân quyền, đồng thời cán bộ, công chức cũng phải được đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực. Tại một số địa phương, việc bố trí công chức thực hiện nhiệm vụ chuyên môn còn gặp khó khăn, số lượng chưa phù hợp với tính chất, khối lượng công việc, nhiều nơi thiếu cán bộ có trình độ chuyên môn trong các lĩnh vực khoa học công nghệ, địa chính, tài chính, tư pháp [31],…Tại một số tỉnh, thành phố việc bố trí số lượng công chức tư pháp - hộ tịch cấp xã chưa phù hợp như tại thành phố Huế, trước sắp xếp có khoảng 300 công chức tư pháp hộ tịch, hiện nay là 185 công chức (61,6%), nhiều xã, phường chỉ có 01 công chức trong khi khối lượng nhiệm vụ lớn [32].

Hạ tầng kỹ thuật công nghệ thông tin tại nhiều địa phương còn chưa bảo đảm; cơ sở dữ liệu của địa phương và một số Bộ, ngành Trung ương chưa đảm bảo “đúng, đủ, sạch, sống, thống nhất, dùng chung” nên chưa đáp ứng thuận lợi việc thực hiện các thủ tục hành chính trực tuyến.

Kinh phí hoạt động của chính quyền cấp xã chủ yếu phụ thuộc vào ngân sách cấp trên, chưa chủ động được nguồn thu; nhu cầu kinh phí xây dựng mới, sửa chữa, mua sắm trang thiết bị phục vụ làm việc lớn. Tại tỉnh Nghệ An số xe ô tô phục vụ chung của cấp xã toàn tỉnh còn thiếu 151 xe, tỉnh chưa cân đối được kinh phí để mua sắm (khoảng 211 tỷ đồng). Việc thực hiện hoán đổi (điều chuyển) trụ sở, cơ sở hoạt động sự nghiệp giữa các đơn vị còn vướng mắc về quy hoạch sử dụng đất, quy hoạch xây dựng. Đến nay, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã có Công văn số 3099/BNNMT-QLĐĐ ngày 13/6/2025 hướng dẫn, tuy nhiên tại Văn bản này mới chỉ trích dẫn quy định tại điểm h Khoản 3 Điều 3 Nghị định số 03/2025/NĐ-CP ngày 01/01/2025 về sắp xếp lại, xử lý tài sản công là nhà, đất mà chưa có hướng dẫn cụ thể để các địa phương thực hiện xử lý tài sản sau khi CQĐP hai cấp đi vào hoạt động [33].

4. Giải pháp bảo đảm phân cấp, nâng cao hiệu quả tổ chức và hoạt động của chính quyền cấp xã trong mô hình chính quyền địa phương hai cấp ở Việt Nam

4.1. Nâng cao nhận thức và tiếp tục hoàn thiện thể chế, bảo đảm cân đối giữa phân cấp thẩm quyền với phân bổ nguồn lực cho chính quyền cấp xã

- Chính quyền địa phương các cấp phải hoàn thành tốt nhiệm vụ, quyền hạn được trao theo đúng chủ trương, quan điểm của Đảng: “Xây dựng, bổ sung các thể chế và cơ chế vận hành cụ thể để bảo đảm nguyên tắc tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân và nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp” [34]. Điều này đồng thời cũng tạo cho địa phương sự chủ động khi ra quyết định về các vấn đề liên quan đến lợi ích của địa phương mình.

- Hệ thống pháp luật cần được hoàn thiện theo hướng đẩy mạnh phân cấp, phân quyền cho CQĐP theo phương châm “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm” được đặt trong nguyên tắc, yêu cầu và điều kiện cụ thể. Đặt lợi ích quốc gia, lợi ích người dân lên trên, quyền lực nhà nước tập trung, thống nhất. Hoàn thiện cơ chế phân cấp, bảo đảm thống nhất, thông suốt trong lãnh đạo, quản lý, điều hành từ Trung ương đến cơ sở [35]. Việc sắp xếp lại tổ chức đơn vị hành chính hiện nay để đảm bảo được tính liên thông, đồng bộ và hiện đại phải nghiên cứu thêm, cụ thể hóa các quy định, nhiệm vụ quyền hạn của mỗi cấp đặc biệt là của chính quyền cấp xã.

- Khi nhiệm vụ, quyền hạn được phân quyền, phân cấp nhiều hơn thì chính quyền cấp xã cần được phân bổ nguồn lực tương ứng để có thể vận hành hiệu quả. Cần nhận thức rõ là quy mô, vị trí, tính chất của chính quyền cấp xã hiện nay đã thay đổi, điều kiện về nguồn lực, hạ tầng cần phải được phân bổ phù hợp với chức năng, thẩm quyền mới. Cần có cơ chế tốt để chính quyền cấp xã tham gia vào quá trình tuyển dụng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức. “Phải trọng nhân tài, trọng cán bộ, trọng mỗi một người có ích cho công việc chung của chúng ta” [36]. Nhà nước có cơ chế đặc biệt để thu hút nhân tài, nguồn nhân lực chất lượng cao vào làm việc trong các cơ quan nhà nước với các chính sách trọng dụng, đãi ngộ xứng đáng với người có tài năng trong hoạt động công vụ phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế xã hội của đất nước [37], trong đó cần đặc biệt ưu tiên chính quyền cấp xã. Quyết định số 899/QĐ-TTg ngày 31/07/2023, phê duyệt chiến lược quốc gia về thu hút, trọng dụng nhân tài đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 [38]. Vấn đề cán bộ là vấn đề trọng yếu và cần kíp đặc biệt trong giai đoạn hiện nay.

Bên cạnh đó, cần quan tâm đặc biệt đến việc đầu tư nguồn lực vật chất, tài chính cho chính quyền cấp xã có đủ điều kiện thực hiện những nhiệm vụ theo thẩm quyền. Hiện tại, chính quyền cấp tỉnh còn nhiều lúng túng trong việc thiết kế tỷ lệ phân cấp cho chính quyền cấp xã về ngân sách, thiếu hụt về hành lang pháp lý. Điều này cần được khắc phục sớm, với phương án phù hợp, tích cực để phân bổ hợp lý nguồn ngân sách cho chính quyền cấp xã trong thời gian tới. Đẩy mạnh phân cấp quản lý, gắn quyền hạn với trách nhiệm, thực hiện công khai, minh bạch ngân sách và tăng cường trách nhiệm giải trình. Trong quá trình thực hiện phân cấp cần lấy thực tiễn làm thước đo, đi đôi với tăng cường giám sát của cơ quan có thẩm quyền, đẩy mạnh giám sát của cộng đồng đối với hoạt động ngân sách nhà nước.

4.2. Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, bảo đảm sự giám sát của người dân để chính quyền cấp xã chủ động thực hiện hiệu quả thẩm quyền được phân cấp

Khi tổ chức được sắp xếp tinh gọn, tập trung đầu mối thì phải đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính để phục vụ tốt hơn lợi ích người dân và doanh nghiệp. Việc thực hiện đổi mới tổ chức bộ máy và cải cách thủ tục cần quán triệt quan điểm: Giữ vững các nguyên tắc tổ chức, hoạt động và đề cao kỷ luật, kỷ cương; nghiêm túc thực hiện nguyên tắc tổ chức, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của từng cấp, từng ngành, từng địa phương; xác định rõ trách nhiệm của tập thể và cá nhân, nhất là người đứng đầu trong quản lý.

Chính quyền cấp xã cần xác định cải cách thủ tục hành chính là khâu đột phá, là nhiệm vụ trọng tâm của công tác cải cách hành chính gắn với việc đẩy mạnh phân cấp, phân quyền cho chính quyền. UBND các cấp thực hiện việc công bố, công khai các thủ tục hành chính và quy trình giải quyết công việc, thời gian giải quyết công việc, phí và lệ phí theo quy định để tổ chức, công dân biết tại bộ phận tiếp dân và trả kết quả hồ sơ hành chính của UBND. UBND các cấp cần bố trí những cán bộ có trình độ chuyên môn tốt làm việc tại “Trung tâm hành chính công",...ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý điều hành.

Chính quyền cấp xã cần bảo đảm cơ chế giám sát của cộng đồng, quyền tham chính của người dân trong việc hoạch định chính sách và tổ chức thực hiện chức năng, nhiệm vụ với phương châm“Dân biết, dân bàn, dân làm, dân thủ hưởng”. Có được sự đồng thuận, tham gia và giám sát của người dân thì chính quyền cấp xã mới tạo được sức mạnh nội tại, xây dựng nguồn lực tại chỗ và chủ động trong việc thích ứng để tổ chức thực thi nhiệm vụ, quyền hạn trong điều kiện và bối cảnh hiện nay.

Khuyến khích và tạo cơ chế sử dụng hiệu quả các nguồn lực của địa phương. Bên cạnh nguồn ngân sách nhà nước, chính quyền địa phương cũng cần được tạo điều kiện, cơ chế để huy động, sử dụng hiệu quả các nguồn lực khác trên địa bàn, như: nguồn lực nhàn rỗi từ khu vực kinh tế tư nhân, nguồn vốn FDI, ODA và nguồn đóng góp của người dân. Các quy định thuận lợi về chính sách ưu đãi, hỗ trợ đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế xã hội cần được ban hành để tạo động lực cho khối tư nhân đầu tư nhiều hơn vào địa bàn. Chính quyền địa phương cần tham gia huy động vốn ưu đãi để hỗ trợ đầu tư phát triển [39].

4.3. Nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã để chính quyền thực hiện hiệu quả chức năng, nhiệm vụ được phân cấp

Trong kết quả khảo sát của tác giả để thực hiện bài viết, khi đánh giá về thực tiễn các yếu tố ảnh hưởng, đóng vai trò quan trọng đến quá trình phân cấp quản lý cho chính quyền cấp xã thì các yếu tố về trình độ, năng lực quản lý của người đứng đầu cơ quan chiếm tỷ lệ cao nhất (37,9%) trên tổng số sáu yếu tố được đánh giá.

Chất lượng nguồn nhân lực luôn đóng vai trò là yếu tố quyết định hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và gắn với quản lý con người thì bản thân chủ thể quản lý cần phải không ngừng nâng cao năng lực là một điều kiện tiên quyết. Nền hành chính chuyên nghiệp chỉ có thể hình thành trên cơ sở xây dựng và phát triển nguồn nhân lực tương ứng mang tính chuyên nghiệp. Trong cấu trúc nguồn nhân lực của bộ máy hành chính nhà nước Việt Nam, đội ngũ đó được hình thành với nhiều cách thức khác nhau, trình độ, năng lực cũng rất đa dạng. Trước yêu cầu mới đặt ra, Đảng và Nhà nước cần quan tâm đặc biệt đến công tác đào tạo, bồi dưỡng, thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao. Bên cạnh đó, Nhà nước cũng cần thể hiện cám kết chính trị về công tác cán bộ, yêu cầu chất lượng nhưng cũng cần chú trọng tính ổn định, chiến lược trong công tác đào tạo, sử dụng và quản lý cán bộ, công chức. Từ kết quả của công cuộc cải cách mạnh mẽ hiện nay, trong thời gian tới nhà nước cần tránh tình trạng chắp vá, thiếu tầm nhìn chiến lược, tư duy nóng vội trong công tác cán bộ.

Những bảo đảm về mặt tài chính và điều kiện cơ sở vật chất, kỹ thuật cho quá trình phân cấp quản lý là hết sức hiện thực và rõ nét. Việc đầu tư về mặt tài chính, trang bị về cơ sở vật chất bảo đảm cho sự vận hành của chính quyền cấp xã vừa là điều kiện vừa là tiêu chí để đánh giá một nền hành chính có năng lực. Nếu không phân bổ phù hợp thì chính quyền cấp xã sẽ không có đủ điều kiện để tổ chức thực thi thẩm quyền của mình. Mọi cố gắng về mặt chính sách mà CQĐP bảo đảm cho người dân lúc đó cũng rất khó để trở thành hiện thực.

4.4. Ứng dụng khoa học công nghệ tạo bước đột phá trong xây dựng chính quyền số gắn với việc thực hiện thẩm quyền của chính quyền cấp xã

Thực hiện thẩm quyền của chính quyền cấp xã trong thời gian tới sẽ chịu sự tác động mạnh mẽ của sự phát triển khoa học công nghệ, nền hành chính số và đổi mới sáng tạo. Vì vậy, cần phải tập trung quan tâm đặc biệt đến phát triển khoa học công nghệ nhằm tạo hạ tầng thuận lợi phục vụ cho hoạt động quản lý của chính quyền.

Nghị quyết số 57-NQ/TW năm 2024 , đã nhấn mạnh mục tiêu: Phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia là đột phá quan trọng hàng đầu, là động lực chính để phát triển nhanh lực lượng sản xuất hiện đại, hoàn thiện quan hệ sản xuất, đổi mới phương thức quản trị quốc gia, phát triển kinh tế - xã hội, ngăn chặn nguy cơ tụt hậu, đưa đất nước phát triển bứt phá, giàu mạnh trong kỷ nguyên mới.

Đổi mới tư duy xây dựng pháp luật bảo đảm yêu cầu quản lý và khuyến khích đổi mới sáng tạo, loại bỏ tư duy "không quản được thì cấm". Chú trọng bảo đảm nguồn nhân lực trình độ cao cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; có cơ chế, chính sách đặc biệt về nhân tài gắn với tổ chức chính quyền cấp xã. Phát triển hạ tầng, nhất là hạ tầng số, công nghệ số trên nguyên tắc "hiện đại, đồng bộ, an ninh, an toàn, hiệu quả, tránh lãng phí"; làm giàu, khai thác tối đa tiềm năng của dữ liệu, đưa dữ liệu thành tư liệu sản xuất chính, thúc đẩy phát triển nhanh cơ sở dữ liệu lớn, công nghiệp dữ liệu, kinh tế dữ liệu. Đó là nền tảng kỹ thuật quan trọng để chính quyền các cấp thực hiện chức năng quản lý; thể chế phân cấp quản lý cũng cần được xây dựng, hoàn thiện dựa trên nền tảng của hạ tầng công nghệ. Việc xác định mức độ thẩm quyền của CQĐP cũng cần tính đến điều kiện về hạ tầng mà địa phương có thể đáp ứng trong chuyển đổi số phục vụ quản lý trước yêu cầu phát triển.

5. Kết luận

Ở Việt Nam, mô hình CQĐP hai cấp lần đầu tiên được vận hành là sự thay đổi cách mạng, bước chuyển có ý nghĩa lịch sử. Trong thời gian vận hành vừa qua, bên cạnh những kết quả đạt được, góp phần khẳng định chủ trương đúng, nhận được sự đồng thuận của cả hệ thống chính trị và người dân thì cũng còn tồn tại nhiều hạn chế, vướng mắc bước đầu cần giải quyết. Những khó khăn, vướng mắc đó chủ yếu xuất phát từ thực tiễn về điều kiện, nguồn lực của các địa phương, trong đó trực tiếp là năng lực của bộ máy chính quyền cấp xã với việc thực hiện thẩm quyền được phân cấp. Chính vì vậy, cần tiếp tục nhận thức toàn diện để xây dựng, củng cố cơ sở lý luận, hoàn thiện thể chế, bảo đảm nguồn lực, tổ chức thực thi hiệu quả bộ máy chính quyền trong thời gian tới

Tài liệu tham khảo

1. Hồ Chí Minh, Sửa đổi lối làm việc, NXB Thanh Niên, HN (2018).

2. Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về “Một số vấn đề tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả”.

3. Nghị quyết số 37/NQ-TW ngày 24/12/2018 của Bộ Chính trị về “Sắp xếp các đơn vị hành chính cấp huyện và cấp xã”.

4. Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Hội nghị lần thứ 6 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về “Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới”.

5. Kết luận số 48-KL/TW ngày 30/01/2023 của Bộ Chính trị về “Tiếp tục thực hiện sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã” giai đoạn 2023 – 2030.

6. Kết luận số 126-KL/TW ngày 14/02/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về “Một số nội dung, nhiệm vụ tiếp tục sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của HTCT năm 2025”.

7. Kết luận số 127-KL/TW ngày 28/02/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về “Triển khai nghiên cứu, đề xuất tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị”.

8. Kết luận số 130-KL/TW ngày 14/3/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về “Số lượng đơn vị hành chính cấp tỉnh sau sắp xếp”.

9. Trần Văn Ngợi, “Cơ sở khoa học xây dựng mô hình tổ chức chính quyền ở các đơn vị hành chính lãnh thổ kinh tế đặc biệt”, Đề tài khoa học cấp bộ, Hà Nội, tr.15 (2018).

[*] TS, Giảng viên chính, Phó Trưởng Khoa Luật học – Trường Đại học Vinh; SĐT: 0916510185, Email: nvdaikl@gmail.com

[1] NGUYỄN VĂN ĐẠI, “PHÂN CẤP QUẢN LÝ HÀNH CHÍNH NHÀ NƯỚC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY”, NXB. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI, TR.56 (2020)

[2] Thông điệp của Tổng bí thư Tô Lâm tại cuộc họp của Bộ Chính trị, Ban Bí thư sáng ngày 4/7/2025 cho ý kiến về tình hình thực hiện Nghị quyết của Trung ương, Kết luận của Bộ Chính trị về sắp xếp tổ chức bộ máy và đơn vị hành chính; về báo cáo kết quả triển khai Nghị quyết số 18 ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung Đảng khoá XII từ tháng 11/2024 đến tháng 7/2025.

[3] Trần Thị Diệu Oanh, Học viện Hành chính Quốc gia, “Chính quyền địa phương trong Hiến pháp năm 2013, Luật Tổ chức chính quyền địa phương và Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng”, https://moha.gov.vn/tintuc/Pages/listbnv.aspx?Cat=737&ItemID=42327.

[4] Kết luận số 121-KL/TW ngày 24/01/2025 của BCHTW Đảng khóa XIII về tổng kết Nghị quyết số 18-NQ/TW; Nghị quyết số 60-NQ/TW ngày 12/4/2025 Hội nghị lần thứ 11 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII; Kết luận số 137-KL/TW ngày 28/3/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về Đề án sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng mô hình tổ chức CQĐP 02 cấp; Kết luận số 155-KL/TW ngày 17/5/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về một số nhiệm vụ trọng tâm cần tập trung thực hiện về sắp xếp tổ chức bộ máy và đơn vị hành chính từ nay đến ngày 30/6/2025; Kết luận số 157-KL/TW ngày 25/5/2025 của Bộ Chính trị về triển khai thực hiện các nghị quyết, kết luận của Trung ương, Bộ Chính trị về sắp xếp tổ chức bộ máy và đơn vị hành chính; Kết luận số 167-KL/TW ngày 13/6/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về chủ trương thực hiện sắp xếp tổ chức bộ máy và đơn vị hành chính, đưa vào hoạt động đồng thời cấp tỉnh, cấp xã từ ngày 01/7/2025.

[5] (1) Trung ương tập trung quản lý vĩ mô, xây dựng thể chế, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch đồng bộ, thống nhất, giữ vai trò kiến tạo và tăng cường kiểm tra, giám sát; phân cấp, phân quyền đủ mạnh, đủ rõ, hợp lý các nhiệm vụ ở Trung ương đang thực hiện về cho địa phương theo đúng tinh thần “địa phương quyết định, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”; (2) Đẩy mạnh phân cấp, phân quyền và phân định rõ giữa thẩm quyền chung của Ủy ban nhân dân và thẩm quyền riêng của Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, cấp xã nhằm phát huy vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan, tổ chức các cấp (không để tình trạng đùn đẩy, né tránh và chậm trễ trong việc triển khai các nhiệm vụ, quyền hạn; gửi xin ý kiến tràn lan); (3) Rà soát, thực hiện phân cấp, phân quyền giữa các ngành, lĩnh vực có liên quan bảo đảm đồng bộ, tổng thể, liên thông, không bỏ sót hoặc chồng lấn, giao thoa nhiệm vụ”.

[6] Kế hoạch số 40/KH-BCĐ ngày 19/4/2025 của Ban Chỉ đạo của Chính phủ; Kế hoạch số 447/KH-CP ngày 17/5/2025 của Chính phủ về xây dựng các nghị định phân cấp, phân quyền, phân định thẩm quyền gắn với việc thực hiện mô hình tổ chức CQĐP 02 cấp; Quyết định số 608/QĐ-TTg ngày 15/3/2025 của Thủ tướng Chính phủ ban hành kế hoạch triển khai các nhiệm vụ, giải pháp để đẩy mạnh phân quyền, phân cấp theo quy định tại Luật Tổ chức Chính phủ và Luật Tổ chức chính quyền địa phương; Quyết định số 759/QĐ-TTg ngày 14/4/2025 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Đề án sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng mô hình tổ chức CQĐP 02 cấp.

[7] Lê Minh Thông, Hoàng Văn Đông, “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về phân cấp, phân quyền trong bộ máy nhà nước ở Việt Nam hiện nay”, Tạp chí Quản lý nhà nước, https://www.quanlynhanuoc.vn/2024/06/04/mot-so-van-de-ly-luan-va-thuc-tien-ve-phan-cap-phan-quyen-trong-bo-may-nha-nuoc-o-viet-nam-hien-nay/

[8] Nguyễn Cửu Việt, “Phân cấp, phân quyền giữa trung ương và chính quyền địa phương ở Việt Nam”, Sách chuyên khảo: Phân cấp quản lý nhà nước, NXB Công an nhân dân, tr.386-388 (2011).

[8] Phạm Hồng Thái, Nguyễn Đăng Dung, Nguyễn Ngọc Chí (Đồng chủ biên), Sách chuyên khảo: Phân cấp quản lý nhà nước, NXB Công an nhân dân,tr.34-35 (2011).

[9] World Bank (2006). Making Poverty Reduction Strategy Paper Inclusive. http://documents.worldbank.org/curated/en/591511520425305241/Making-PRSP-inclusive.

[10] Vũ Công Giao, Một số vấn đề lý luận về quản trị tốt, Tạp chí Tổ chức nhà nước và lao động (2017) https://tcnn.vn/news/detail/36119/Mot_so_van_de_ly_luan_ve_quan_tri_totall.html

[11] Marks, G., "Structural Policy and Multilevel Governance in the EC." In: CAFRUNY & ROSENTHAL (EDS.), THE STATE OF THE EUROPEAN COMMUNITY. LYNNE RIENNER (1993)

[12] Nguyễn Hữu Hải, Phân cấp, phân quyền trong tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương ở Việt Nam hiện nay. Tạp chí Lý luận Chính trị, số 11 (2016).

[13] Lê Thị Ánh Tuyết, Quản trị đa cấp và gợi ý cho cải cách tổ chức bộ máy chính quyền địa phương ở Việt Nam. Tạp chí Khoa học Chính trị (2019)

[14] Phạm Hồng Thái, Nguyễn Đăng Dung, Nguyễn Ngọc Chí (Đồng chủ biên) SĐD, tr.14-15.

[15] Phạm Hồng Thái, Nguyễn Đăng Dung, Nguyễn Ngọc Chí (Đồng chủ biên), SĐD, tr.15.

[16] Phạm Hồng Thái, Nguyễn Đăng Dung, Nguyễn Ngọc Chí (Đồng chủ biên), SĐD, tr.15.

[17] PHẠM HỒNG THÁI, NGUYỄN ĐĂNG DUNG, NGUYỄN NGỌC CHÍ (ĐỒNG CHỦ BIÊN), SĐD, TR.15.

[18] Bộ Tư pháp, Báo cáo số 71-BC/ĐU ngày 31 tháng 7 năm 2025 về đánh giá sơ bộ khả năng thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn phân quyền, phân cấp, phân định thẩm quyền của chính quyền địa phương.

[19] Nghị quyết số 1678/NQ-UBTVQH15 ngày 16 tháng 6 năm 2025 về việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp xã của tỉnh Nghệ An năm 2025.

[20] Xem: Báo cáo của Bộ Giáo dục và đào tạo tại toạ đàm về tổ chức và quản lý giáo dục cấp xã sau khi sắp xếp tổ chức bộ máy chính quyền địa phương diễn ra chiều 2/8/2025.

[21] Bộ Tư pháp, Báo cáo số 71-BC/ĐU ngày 31 tháng 7 năm 2025 về đánh giá sơ bộ khả năng thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn phân quyền, phân cấp, phân định thẩm quyền của chính quyền địa phương.

[22] Việc tổ chức, điều phối hoạt động nghiên cứu, ứng dụng phương pháp thống kê tiên tiến trong hoạt động thống kê nhà nước theo quy định tại khoản 3 Điều 50 Luật Thống kê do Thủ trưởng cơ quan thống kê quốc gia thực hiện.

[23] Các nội dung đề nghị phân cấp liên quan đến việc quy định chi tiết về TTHC thuế, hồ sơ khai thuế, thời hạn nộp, địa điểm nộp, quản lý nợ thuế (bao gồm cả thẩm quyền quyết định xóa nợ thuế lớn từ 15 tỷ đồng trở lên và quy định về khoanh nợ) và dịch vụ hóa đơn điện tử - những vấn đề mang tính kỹ thuật, chuyên môn thuộc lĩnh vực quản lý thuế nhằm tăng tính linh hoạt, hiệu quả trong việc thực thi quản lý thuế.

[24] 71 nhiệm vụ phân quyền, phân cấp, phân định thẩm quyền cần được bảo đảm nguồn lực thực hiện, biên chế

[25] 208 nhiệm vụ phân quyền, phân cấp cần: Quy định rõ hơn về trình tự, thủ tục, có phương án hướng dẫn cụ thể, đầy đủ trong trường hợp cần thiết hoặc theo đề nghị của các cấp địa phương; cần đảm bảo đủ kinh phí, biên chế hoặc điều kiện công nghệ.

[26] Báo cáo số 18/BC-CTXDVBQPPL-TTHC ngày 17/6/2025 của Vụ Công tác xây dựng văn bản quy phạm pháp luật, Bộ Tư pháp.

[27] Xử lý đơn đăng ký hợp đồng chuyển quyền sử dụng đối tượng sở hữu công nghiệp; ghi nhận sửa đổi nội dung, gia hạn, chấm dứt trước thời hạn hiệu lực hợp đồng chuyển quyền sử dụng đối tượng sở hữu công nghiệp; cấp phó bản văn bằng bảo hộ (trừ trường hợp yêu cầu cấp phó bản cho các đồng chủ sở hữu tại thời điểm nộp đơn đăng ký quyền sở hữu công nghiệp) và cấp lại văn bằng bảo hộ/phó bản văn bằng bảo hộ”; cấp phó bản, cấp lại giấy chứng nhận đăng ký hợp đồng chuyển quyền sử dụng đối tượng sở hữu công nghiệp”

[28] Điều 1, Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025. Hiện nay Việt Nam có 13 Đặc khu được tổ chức tại các Quần đảo, Đảo của Việt Nam, gồm: Vân Đồn, Cô Tô, Cát Hải, Bạch Long Vĩ, Cồn Cỏ, Lý Sơn, Hoàng Sa, Trường Sa, Phú Quý, Côn Đảo, Kiên Hải, Phú Quốc, Thổ Châu.

[29] Trần Ngọc Đường, “Xây dựng chính quyền địa phương theo Hiến pháp năm 2013”, Tạp chí Cộng sản (điện tử), (1/3/2021) https://www.tapchicongsan.org.vn/web/guest/chinh-tri-xay-dung-dang/-/2018/821640/xay-dung-chinh-quyen-dia-phuong-theo-hien-phap-nam-2013.aspx

[30] Hà Nội, Đăk Lăk, Thái Nguyên, Lạng Sơn, An Giang, Huế,…

[31] Bộ Tư pháp, Báo cáo số 71-BC/ĐU ngày 31 tháng 7 năm 2025 về đánh giá sơ bộ khả năng thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn phân quyền, phân cấp, phân định thẩm quyền của chính quyền địa phương.

[32] Kiều Trinh (Phó phòng Xây dựng chính quyền, Sở Nội vụ tỉnh Nghệ An), “Kết quả bước đầu chính quyền địa phương 02 cấp trên địa bàn tỉnh Nghệ An”, Bản tin của Tỉnh ủy Nghệ An tháng 8 (2025).

[33] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội lần thứ XI, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.247, 248 (2011).

[34] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội lần thứ XI, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 309, 310 (2016).

[35] Hồ Chí Minh, Sửa đổi lối làm việc, NXB Thanh niên, tr. 80,81,82 (2018).

[36] Xem thêm tại Điều 4, điều 5 Luật Cán bộ, Công chức năm 2025.

[37] Anh Cao, Bộ Nội vụ xây dựng trình Chính phủ dự thảo Nghị định về chính sách thu hút, trọng dụng nhân tài, https://moha.gov.vn/thanh-nien/tin-tuc/Pages/listbnv.aspx?CateID=34&ItemID=810, truy cập 10/07/2025.

[38] Nguyễn Văn Quang (Học viện Chính trị khu vực III), “Mô hình quản trị địa phương tại Việt Nam – Thực trạng và một số định hướng cải cách”, Tạp chí Quản lý nhà nước, số 6 (2024) https://www.quanlynhanuoc.vn/2024/06/13/mo-hinh-quan-tri-dia-phuong-tai-viet-nam-thuc-trang-va-mot-so-dinh-huong-cai-cach/ .

[39] Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.