Nhiều quy định về công tác dân số chưa đồng bộ

Dưới sự lãnh đạo của Đảng, Nhà nước và sự tham gia tích cực của các cấp, công tác dân số Việt Nam đã đạt nhiều kết quả quan trọng. Từ năm 2006 đến 2021, nước ta duy trì mức sinh thay thế, quy mô dân số năm 2023 đạt hơn 104 triệu người, vượt mục tiêu đề ra đến năm 2030.

Việt Nam đang trong thời kỳ dân số vàng, tạo lợi thế lớn cho phát triển kinh tế - xã hội. Chất lượng dân số và chỉ số phát triển con người (HDI) không ngừng tăng, tuổi thọ bình quân ngày càng cao. Đây là tiền đề quan trọng để chuyển đổi chính sách từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển.

Tuy nhiên, Bộ Y tế nhận thấy nhiều quy định pháp luật về dân số chưa đồng bộ, chưa đáp ứng thực tiễn, cụ thể như sau:

Thứ nhất, một số nội dung tại Pháp lệnh Dân số không còn phù hợp với Hiến pháp, như: quy định hạn chế về quyền quyết định số con.

Thứ hai, một số nội dung tại Pháp lệnh Dân số không còn phù hợp với các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành hoặc đã được các Luật quy định, như: quy định về việc hạn chế tập trung đông dân cư vào một số đô thị lớn.

Thứ ba, một số quy định của pháp luật về dân số không còn phù hợp với tình hình thực tiễn và chưa đáp ứng được yêu cầu về công tác dân số trong tình hình mới, như: mức sinh liên tục giảm trong thời gian qua nhưng quy định pháp luật hiện hành lại hạn chế số con (chỉ cho phép mỗi cặp vợ chồng sinh một hoặc hai con).

Mức sinh toàn quốc đang giảm xuống dưới mức sinh thay thế

Bộ Y tế cho biết, mức sinh trên toàn quốc đang giảm dưới mức sinh thay thế, từ 2,11 con/phụ nữ (2021) xuống 1,91 con/phụ nữ (2024), mức thấp nhất trong lịch sử và dự báo tiếp tục giảm. Nếu xu hướng này kéo dài, đến năm 2039, Việt Nam sẽ kết thúc thời kỳ dân số vàng, năm 2042 dân số trong độ tuổi lao động đạt đỉnh, và sau 2054 dân số có thể tăng trưởng âm.

Hệ lụy của mức sinh thấp là thiếu hụt lao động, suy giảm dân số, già hóa nhanh, ảnh hưởng tiêu cực đến kinh tế - xã hội. Trong hai thập kỷ qua, mức sinh ở thành thị đã xuống dưới mức thay thế (1,7-1,8 con/phụ nữ), còn nông thôn luôn cao hơn. Tuy nhiên, đến năm 2023, mức sinh nông thôn cũng giảm xuống 2,07 con, thấp nhất từ trước đến nay.

Đề xuất cặp vợ chồng, cá nhân quyết định số con

Bộ Y tế đề xuất sửa đổi Điều 10 của Pháp lệnh Dân số nhằm duy trì mức sinh thay thế trên toàn quốc. Theo dự thảo, mỗi cặp vợ chồng, cá nhân có quyền và nghĩa vụ trong kế hoạch hóa gia đình và chăm sóc sức khỏe sinh sản, bao gồm:

Quyết định thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh.

Bảo vệ sức khỏe, phòng ngừa bệnh nhiễm khuẩn đường sinh sản, bệnh lây truyền qua đường tình dục, HIV/AIDS và thực hiện các nghĩa vụ liên quan đến sức khỏe sinh sản.