Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á hướng đến tầm nhìn Cộng đồng ASEAN năm 2045

Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đang tiến tới mốc hoàn thành Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN năm 2025. Đến nay, ASEAN đã đạt được kết quả thực chất trên cả ba trụ cột của Cộng đồng, đó là duy trì sự gắn kết, tăng cường liên kết nội khối; phục hồi sau đại dịch COVID-19 và tham gia sâu vào nền kinh tế toàn cầu. Đây là biểu hiện rõ nét nhất khẳng định vai trò trung tâm trong khu vực và vị thế quan trọng trên bản đồ chiến lược của các cường quốc.

ASEAN đã ứng phó hiệu quả với khủng hoảng như đại dịch, qua đó thể hiện năng lực nội khối và khả năng điều phối chính sách trong bối cảnh phức tạp. Đây là nền tảng vững chắc để ASEAN bước vào giai đoạn phát triển tiếp theo với tầm nhìn mới - chủ động thích ứng, tự cường, năng động và tự tin hơn - trong bối cảnh khu vực tiếp tục biến động và tiềm ẩn nhiều thách thức.

Tại Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 43 diễn ra ở Thủ đô Gia-các-ta (In-đô-nê-xi-a) vào tháng 9-2023, lãnh đạo các quốc gia thành viên đã thảo luận và thông qua Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN đến năm 2045, với định hướng xây dựng một ASEAN tự cường, sáng tạo, năng động và lấy người dân làm trung tâm. Đây là khuôn khổ chiến lược dài hạn nhất từ trước đến nay, kế thừa và tiếp nối các tầm nhìn trước đó, nhằm định hình sự phát triển của Hiệp hội đến giữa thế kỷ XXI. Tầm nhìn khẳng định cam kết của ASEAN là một Cộng đồng dựa trên luật lệ, tuân thủ Hiến chương Liên hợp quốc, Hiến chương ASEAN, Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC) cùng các chuẩn mực đã thiết lập. Trong quá trình triển khai sẽ bảo đảm đặt người dân làm trung tâm và khuyến khích sự tham gia rộng rãi của các bên liên quan. Triển vọng Cộng đồng ASEAN trong thời gian tới là sự phát triển tiệm tiến từ nền tảng hiện tại, với mức độ hợp tác sâu rộng hơn trên cả ba trụ cột, nhưng vẫn duy trì bản sắc là tổ chức liên kết khu vực, không phải là liên minh quân sự hay một “siêu quốc gia”.

Về kinh tế, Tầm nhìn ASEAN đến năm 2045 hướng tới xây dựng một cộng đồng thịnh vượng với thị trường thống nhất, liên kết chặt chẽ, có sức cạnh tranh toàn cầu, lực lượng lao động chất lượng cao, năng suất tăng trưởng và phát triển bền vững dựa trên đổi mới sáng tạo và quản trị hiệu quả. Hiện nay, ASEAN là nền kinh tế lớn thứ năm toàn cầu, với tổng sản phẩm nội địa (GDP) danh nghĩa ước đạt khoảng 4,25 nghìn tỷ USD trong năm 2025 và được dự báo vươn lên vị trí thứ tư vào năm 2030. Chiến lược hội nhập quốc tế được thúc đẩy mạnh mẽ, tập trung vào thu hẹp khoảng cách phát triển, phát triển xanh, chuyển đổi số và tăng cường kết nối chuỗi cung ứng toàn cầu. Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) tiếp tục giữ vai trò trung tâm trong các cơ chế hợp tác khu vực và toàn cầu, xây dựng quan hệ sâu rộng, các bên cùng có lợi. Đặc biệt, đổi mới sáng tạo ngày càng được xem là động lực then chốt giúp ASEAN bắt kịp, đồng hành và vươn lên trong khu vực cũng như thế giới. ASEAN sẽ đẩy mạnh hợp tác xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, khung hợp tác số và quản trị thành tựu khoa học - công nghệ mới, như trí tuệ nhân tạo (AI), vật liệu bán dẫn. Con người được đặt ở vị trí trung tâm, với trọng tâm là giáo dục - đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển trong thời đại mới.

Về chính trị - an ninh, ASEAN hướng tới trở thành khu vực hòa bình, ổn định, an ninh, giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, tôn trọng luật pháp quốc tế, nhất là Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982. ASEAN đề cao nguyên tắc không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực, tuân thủ tiến trình pháp lý và ngoại giao. Trong bối cảnh an ninh khu vực nhiều biến động, ASEAN tiếp tục củng cố khả năng thích ứng và ứng phó với thách thức an ninh truyền thống và an ninh phi truyền thống (an ninh biển, an ninh mạng, dịch bệnh) thông qua cơ chế hợp tác do ASEAN dẫn dắt và nâng cao năng lực điều phối chính sách. Vai trò trung tâm của ASEAN được duy trì và củng cố thông qua các cơ chế hợp tác đa phương do ASEAN chủ trì; đồng thời, mở rộng quan hệ hợp tác thực chất và cùng có lợi với các đối tác lớn, như Trung Quốc, Mỹ, Nhật Bản, Ô-xtrây-li-a. ASEAN sẽ là lực lượng chủ chốt trong việc định hình cấu trúc an ninh khu vực, thúc đẩy trật tự quốc tế dựa trên luật lệ, vì một khu vực Đông Nam Á hòa bình, trung lập.

Về văn hóa - xã hội, ASEAN hướng tới xây dựng một Cộng đồng bao trùm, gắn kết, tôn trọng đa dạng chính trị - xã hội, văn hóa, tôn giáo và sắc tộc, đồng thời thúc đẩy công bằng xã hội. Lấy người dân làm trung tâm, Cộng đồng ASEAN chú trọng nâng cao chất lượng cuộc sống, không để ai bị bỏ lại phía sau, đặc biệt là nhóm dễ bị tổn thương. Bản sắc ASEAN và nhận thức Cộng đồng ASEAN được tăng cường thông qua lưu chuyển hàng hóa, dịch vụ và con người, giúp người dân tham gia chủ động vào mọi mặt đời sống, góp phần củng cố an ninh con người và tự cường dân tộc. ASEAN đề cao bảo tồn di sản văn hóa, phát triển công nghiệp sáng tạo, thể thao, đồng thời hướng tới trở thành trung tâm giáo dục, văn hóa và phát triển bền vững của khu vực.

Về kết nối, ASEAN kết nối sâu rộng cả trong khu vực và trên thế giới. Mạng lưới kết nối được thúc đẩy thông qua phát triển kết cấu hạ tầng hiện đại, chuỗi cung ứng bền vững và hiệu quả, ứng dụng kỹ thuật số và an ninh mạng, bảo đảm thông tin lưu chuyển an toàn qua biên giới. Đồng thời, ASEAN triển khai chiến lược kết nối toàn Cộng đồng, kết hợp sáng kiến chung với hợp tác tiểu khu vực và đa phương, nhằm tăng cường hiệu quả và kết nối khu vực toàn diện. Trên bình diện quốc tế, ASEAN tăng cường kết nối, củng cố vai trò trung tâm trong quan hệ đối ngoại. Với sự tham gia của 51 quốc gia, TAC tiếp tục là công cụ hiệu quả giúp ASEAN phát huy vai trò kết nối, cung cấp cơ chế, diễn đàn và chuẩn mực thúc đẩy đối thoại, hợp tác giữa những đối tác chủ chốt cả ở trong khu vực và ngoài khu vực. ASEAN chủ trương kết nối mở, bao trùm và cân bằng, thúc đẩy cơ hội hợp tác, nhưng vẫn chủ động trong quan hệ với các nước lớn. Điều này giúp ASEAN trở thành lực lượng điều phối và được coi trọng trong chiến lược của nhiều đối tác.

Trong bối cảnh khu vực và quốc tế diễn biến sâu sắc, ASEAN được dự báo sẽ trở thành “đầu tàu” tăng trưởng kinh tế và đóng góp vào hòa bình, ổn định và thịnh vượng trong khu vực, với vị thế ngày càng được nâng cao trên trường quốc tế. Tuy nhiên, về bản chất, ASEAN là một tổ chức liên chính phủ, bao gồm các thành viên với nền tảng thể chế chính trị và mức độ phát triển khác nhau, hoạt động dựa trên nguyên tắc đồng thuận và bình đẳng chủ quyền. Do vậy, về thể chế, bộ máy và hiệu quả hợp tác vẫn còn tồn tại, ngoại trừ trường hợp xuất hiện biến động lớn buộc ASEAN phải điều chỉnh.

Việt Nam - thành viên trách nhiệm, tích cực

ASEAN là một trong những không gian địa - chiến lược và cơ chế hợp tác đa phương quan trọng hàng đầu đối với Việt Nam. Thực tiễn 30 năm qua (1995 - 2025) đã khẳng định, việc gia nhập ASEAN là một quyết sách đúng đắn, kịp thời, mang ý nghĩa lịch sử và tầm chiến lược sâu sắc đối với quá trình hội nhập quốc tế, phát triển bền vững của đất nước. Trở thành thành viên của ASEAN đã tạo điều kiện thuận lợi để Việt Nam thiết lập và duy trì môi trường hòa bình, ổn định; tranh thủ nguồn lực bên ngoài phục vụ công cuộc phát triển kinh tế - xã hội; đồng thời, nâng cao uy tín quốc tế, cũng như vai trò và vị thế trong quan hệ với đối tác, nhất là đối tác chủ chốt ở khu vực và trên thế giới.

Từ một thành viên mới với trình độ phát triển còn chênh lệch so với các nước sáng lập, Việt Nam đã từng bước vươn lên trở thành thành viên chủ động, có trách nhiệm, giữ vai trò nòng cốt, tham gia tích cực vào quá trình xây dựng tầm nhìn phát triển và định hướng chính sách lớn của ASEAN. Qua đó, Việt Nam có điều kiện thuận lợi thúc đẩy hiệu quả các ưu tiên và lợi ích quốc gia - dân tộc, trên cơ sở phù hợp với lợi ích chung của khu vực; đồng thời, từng bước nâng cao năng lực ứng phó với thách thức an ninh truyền thống và an ninh phi truyền thống. Vị thế và vai trò của Việt Nam trong vấn đề khu vực và quốc tế ngày càng được củng cố thông qua sự phối hợp lập trường và hành động chặt chẽ với các nước thành viên ASEAN. Đặc biệt, Việt Nam cùng với ASEAN luôn nhất quán đề cao nguyên tắc giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, góp phần quan trọng vào việc duy trì hòa bình, ổn định và thúc đẩy hợp tác ở khu vực Đông Nam Á. Lập trường chung và vai trò trung tâm của ASEAN đã tạo cơ sở để Việt Nam vận dụng hiệu quả nguyên tắc và cơ chế khu vực trong bảo vệ chủ quyền, quyền chủ quyền, quyền tài phán và lợi ích quốc gia - dân tộc trên vùng biển liên quan trong khu vực.

Hội nhập ASEAN đã tạo nền tảng quan trọng cho Việt Nam trong quá trình phát triển kinh tế và mở rộng liên kết kinh tế quốc tế. ASEAN là một trong những thị trường xuất khẩu, nhập khẩu và đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) quan trọng đối với Việt Nam ngay từ giai đoạn đầu mở cửa nền kinh tế. Hợp tác kinh tế trong khuôn khổ ASEAN đã góp phần thúc đẩy dòng vốn FDI, mở rộng thị trường hàng hóa và dịch vụ của Việt Nam không chỉ trong khu vực, mà còn với các đối tác thương mại của ASEAN. Tổng kim ngạch xuất, nhập khẩu giữa Việt Nam và ASEAN liên tục gia tăng trong thời gian qua. Năm 2023, tổng kim ngạch xuất, nhập khẩu hàng hóa giữa Việt Nam và ASEAN đạt 73 tỷ USD, trong đó Việt Nam xuất khẩu 32,1 tỷ USD, nhập khẩu 40,89 tỷ USD. Tính đến tháng 8-2024, ASEAN là đối tác thương mại lớn của Việt Nam, sau các thị trường Trung Quốc, Mỹ và Hàn Quốc(1). Việt Nam cũng trở thành điểm đến đầu tư quan trọng của các doanh nghiệp ASEAN. Về FDI, hiện nay, Xin-ga-po là nhà đầu tư lớn nhất của ASEAN tại Việt Nam, đứng thứ 2/147 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam với 3.915 dự án còn hiệu lực và tổng số vốn đăng ký đạt hơn 83 tỷ USD (2).

Tỷ trọng kinh tế của Việt Nam trong GDP của ASEAN đã tăng từ dưới 6% năm 2000 lên khoảng 12% vào năm 2024. Việt Nam được đánh giá là một trong những “điểm sáng” của kinh tế khu vực, với tiềm năng trở thành “cửa ngõ” kết nối ASEAN với thế giới(3). ASEAN đã hỗ trợ Việt Nam thu hẹp khoảng cách phát triển, tăng cường kết nối với các nền kinh tế trong và ngoài khu vực. Việc tham gia liên kết kinh tế ASEAN đã tạo động lực thúc đẩy cải cách thể chế, cải thiện môi trường kinh doanh, cơ cấu lại nền kinh tế và khai thác hiệu quả các chương trình hợp tác khu vực. Đây là nền tảng quan trọng để Việt Nam từng bước tham gia và thực thi hiệu quả các hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới, như Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVFTA) và Hiệp định Đối tác Kinh tế toàn diện khu vực (RCEP).

ASEAN là môi trường hợp tác quan trọng, tạo điều kiện để Việt Nam tích lũy kinh nghiệm trong quá trình hội nhập quốc tế; đồng thời, tạo nền tảng thuận lợi để Việt Nam tham gia và đóng góp tích cực vào các cơ chế hợp tác đa phương quy mô và tầm ảnh hưởng lớn, như Diễn đàn Hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC), Diễn đàn Hợp tác Á - Âu (ASEM), Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) và Liên hợp quốc. ASEAN cũng góp phần nâng cao giá trị địa - chiến lược của Việt Nam trong bối cảnh hội nhập và cạnh tranh quốc tế ngày càng sâu sắc. Với tư cách là thành viên ASEAN, Việt Nam có điều kiện thuận lợi để tăng cường và mở rộng quan hệ với các nước lớn, trung tâm quyền lực trên thế giới. Đến nay, Việt Nam là quốc gia duy nhất trong ASEAN thiết lập quan hệ đối tác chiến lược toàn diện, đối tác chiến lược hoặc đối tác toàn diện với toàn bộ năm nước Ủy viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, tất cả thành viên Nhóm các nền công nghiệp hàng đầu thế giới (G-7) và phần lớn thành viên Nhóm G-20(4).

Gia nhập ASEAN, Việt Nam đã tận dụng hiệu quả nguồn lực và cơ hội hợp tác trong khuôn khổ ASEAN cũng như với các đối tác của Hiệp hội để phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, nhất là trong xóa đói, giảm nghèo, nâng cao năng suất lao động, chất lượng nguồn nhân lực và năng lực cạnh tranh quốc gia. Các lĩnh vực phúc lợi xã hội, chăm sóc sức khỏe, bảo vệ quyền lợi người lao động và tiêu chuẩn giáo dục - đào tạo cũng từng bước được cải thiện, nâng cao. Đội ngũ lao động kỹ năng cao có thêm cơ hội di chuyển và tìm kiếm việc làm trong khu vực, qua đó thúc đẩy sự phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Cùng với đó, Việt Nam từng bước tăng cường năng lực xử lý vấn đề xuyên quốc gia, như biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh; đồng thời, chú trọng đào tạo đội ngũ cán bộ có khả năng làm việc trong môi trường đa phương. Nỗ lực này đã góp phần hoàn thiện chính sách, cải cách thể chế và hành chính đáp ứng yêu cầu của tiến trình hội nhập quốc tế toàn diện, sâu rộng.

Trong bối cảnh tình hình thế giới và khu vực những năm gần đây diễn biến nhanh chóng, phức tạp và khó lường, những thành tựu và đóng góp của Việt Nam trong ASEAN, đặc biệt qua nhiệm kỳ Chủ tịch năm 2020 giữa thách thức đại dịch COVID-19, đã được cộng đồng quốc tế ghi nhận và đánh giá cao. Việt Nam ngày càng được nhìn nhận là một thành viên tích cực, có trách nhiệm và đủ năng lực tham gia định hình, dẫn dắt tiến trình chung của ASEAN, qua đó thể hiện vai trò ngày càng rõ nét trong cấu trúc hợp tác khu vực.

Trong thời gian tới, ASEAN tiếp tục giữ vai trò quan trọng đối với Việt Nam, không chỉ là không gian an ninh và phát triển trực tiếp, mà còn là khu vực gắn liền với việc nâng cao thế và lực quốc gia trong tổng thể chính sách đối ngoại và hội nhập quốc tế. Trên nền tảng đó, việc tăng cường quan hệ hợp tác thực chất, lâu dài với các quốc gia thành viên và đối tác chủ chốt trong khuôn khổ ASEAN đã và đang góp phần định hình môi trường đối ngoại ổn định, thuận lợi cho Việt Nam. Điều này tạo điều kiện để Việt Nam bảo đảm hiệu quả lợi ích quốc gia - dân tộc về an ninh và phát triển; đồng thời, nâng cao năng lực thích ứng với biến động, xử lý linh hoạt các vấn đề phát sinh trong quan hệ quốc tế; củng cố nền tảng quốc phòng - an ninh; tăng cường uy tín, vị thế quốc tế và khai thác hiệu quả nguồn lực bên ngoài phục vụ mục tiêu phát triển đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Có thể khẳng định, việc tích cực, chủ động và có trách nhiệm trong ASEAN không chỉ thể hiện vai trò của Việt Nam trong khu vực, mà còn là một trong những nền tảng quan trọng góp phần hiện thực hóa khát vọng phát triển nhanh, bền vững và vươn tầm trong giai đoạn phát triển mới.

Cơ hội và thách thức trong thời gian tới

Triển vọng phát triển của ASEAN, gắn với các trọng tâm ưu tiên trong tầm nhìn mới, đang mở ra nhiều cơ hội để Việt Nam tiếp tục phát huy vai trò là một thành viên tích cực, có trách nhiệm. Chủ trương xây dựng một ASEAN tự cường, sáng tạo và năng động phù hợp với tinh thần tự chủ, tự tin, tự lực và tự cường mà Việt Nam đang kiên định theo đuổi trong kỷ nguyên phát triển mới. Trên nền tảng đó, sự chủ động và tích cực trong thúc đẩy tiến trình củng cố một ASEAN tự cường không chỉ thể hiện cam kết gắn bó với khu vực, mà còn thể hiện vai trò ngày càng rõ nét của Việt Nam trong tham gia định hình cấu trúc hợp tác, quy tắc vận hành và định hướng chính sách khu vực. Ngược lại, việc Việt Nam không ngừng nâng cao năng lực tự cường, chủ động xử lý hiệu quả thách thức bên trong và phát huy tốt tiềm năng, lợi thế phát triển cũng sẽ góp phần tích cực vào nỗ lực xây dựng một ASEAN năng động, thích ứng, phát triển và có trách nhiệm trong khu vực Đông Nam Á, cũng như trong bối cảnh rộng hơn của khu vực châu Á - Thái Bình Dương và toàn cầu.

Việc ASEAN ưu tiên thúc đẩy chuyển đổi số và phát triển xanh, bền vững phù hợp với các định hướng lớn trong chiến lược phát triển quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, đặc biệt là Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn 2050. Trên cơ sở đó, ASEAN tạo nền tảng thuận lợi để Việt Nam tham gia tích cực các sáng kiến khu vực liên quan đến phát triển xanh, giảm phát thải, ứng phó với biến đổi khí hậu, phát triển năng lượng tái tạo, quản lý tài nguyên nước và bảo tồn đa dạng sinh học, tiến gần hơn tới mục tiêu phát triển bền vững.

Bên cạnh đó, định hướng xây dựng Cộng đồng ASEAN “vì người dân”, lấy người dân làm trung tâm, hướng tới sự bao trùm, bền vững và tự cường, đã mở rộng không gian hợp tác cho Việt Nam trong việc huy động thêm nguồn lực từ các quốc gia thành viên nhằm giải quyết các vấn đề thiết thực, như giảm nghèo, nâng cao phúc lợi xã hội, y tế, giáo dục và chất lượng sống. Đây cũng là trọng tâm trong Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm (2021 - 2030) và Nghị quyết số 136/NQ-CP, ngày 25-9-2020, của Chính phủ, “Về phát triển bền vững”. Sự tham gia chủ động và tích cực của Việt Nam trong hợp tác văn hóa, giáo dục và giao lưu nhân dân không chỉ góp phần tăng cường gắn kết giữa các nước thành viên, mà còn làm nổi bật hình ảnh một Việt Nam thân thiện, trách nhiệm và hội nhập sâu rộng trong cộng đồng khu vực.

Quyết tâm của ASEAN trong việc củng cố vai trò trung tâm khu vực tiếp tục tạo thuận lợi cho Việt Nam thực hiện chủ trương cân bằng quan hệ với các nước lớn, giữ vững tự chủ chiến lược, mở rộng không gian chiến lược linh hoạt và nâng cao vị thế trong bảo đảm lợi ích quốc gia - dân tộc. Một ASEAN độc lập, cân bằng, ứng xử có nguyên tắc và đa dạng hóa đối tác trên cơ sở hiệu quả, thực chất, cùng có lợi là sự tương đồng quan trọng với định hướng đối ngoại của Việt Nam. Đồng thời, vai trò của ASEAN trong duy trì an ninh khu vực góp phần giảm nguy cơ xung đột, thúc đẩy đối thoại, hợp tác và tạo môi trường ổn định cho phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm an ninh quốc gia.

Tuy nhiên, việc phát huy vai trò thành viên tích cực, có trách nhiệm trong ASEAN thời gian tới cũng đối mặt với không ít khó khăn, thách thức từ cả bên trong và bên ngoài. Sự chênh lệch về trình độ phát triển giữa các quốc gia thành viên tạo ra khác biệt trong khả năng tiếp cận và hưởng lợi từ các FTA cũng như cơ chế liên kết khu vực, ảnh hưởng đến hiệu quả hội nhập và nguồn lực thực hiện cam kết. Trong bối cảnh đó, Việt Nam đứng trước áp lực kép: vừa đồng hành cùng các nước còn khó khăn thúc đẩy hội nhập nội khối, vừa phải nâng cao năng lực cạnh tranh với các nền kinh tế phát triển hơn. Đây là yêu cầu cấp thiết nhằm bảo đảm tăng trưởng bền vững và khả năng thích ứng trong giai đoạn mới.

Cạnh tranh trong ASEAN ngày càng gay gắt, nhất là trong thu hút FDI và thúc đẩy thương mại. Nhiều quốc gia trong khu vực phát triển nhanh, đang từng bước thu hẹp khoảng cách, khiến lợi thế tương đối của Việt Nam có nguy cơ bị suy giảm. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết trong việc tiếp tục cải thiện môi trường đầu tư - kinh doanh, đẩy mạnh cải cách thể chế; đồng thời, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, kết cấu hạ tầng và chuyển mạnh sang sản xuất sản phẩm có giá trị gia tăng cao. Cạnh tranh không chỉ giới hạn trong nội khối ASEAN, mà còn mở rộng ra ngoài khu vực, đòi hỏi Việt Nam tăng cường đầu tư cho khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo nhằm củng cố năng lực cạnh tranh quốc gia.

Song song với đó, xu hướng chuyển đổi số và phát triển kinh tế sáng tạo trong ASEAN đang tạo ra động lực tăng trưởng mới, đồng thời đặt ra áp lực lớn về cải thiện hạ tầng số và khả năng tiếp cận công nghệ, đặc biệt là với doanh nghiệp vừa và nhỏ. Quá trình này kéo theo thách thức trong bảo đảm an toàn thông tin, an ninh mạng về phương diện hoàn thiện quy định pháp luật và năng lực quản trị.

Sự đan xen giữa an ninh, kinh tế, công nghệ, chuỗi cung ứng và luật pháp quốc tế làm gia tăng tính phức tạp, đòi hỏi khả năng thích ứng và điều phối chính sách linh hoạt. Di chuyển lao động trong khu vực mang lại cơ hội, nhưng cũng tạo ra cạnh tranh gay gắt, áp lực an sinh xã hội và nguy cơ chảy máu chất xám. Cạnh tranh giữa các nước lớn, nhất là Mỹ và Trung Quốc, khiến tính tự chủ và đồng thuận của ASEAN có thể bị ảnh hưởng. Trong bối cảnh đó, Việt Nam cần phát huy vai trò dẫn dắt, thúc đẩy gắn kết nội khối và củng cố vai trò trung tâm của ASEAN, đòi hỏi sự đầu tư lớn hơn về nguồn lực, năng lực điều hành và tính chủ động trong hoạch định chính sách khu vực.

Kể từ khi gia nhập, Việt Nam luôn xác định ASEAN là một trong những ưu tiên trong chính sách đối ngoại của Việt Nam. Chỉ thị số 25-CT/TW, ngày 8-8-2018, của Ban Bí thư, “Về đẩy mạnh và nâng tầm đối ngoại đa phương đến năm 2030” và Kết luận số 59-KL/TW, ngày 8-8-2023, của Bộ Chính trị, “Về định hướng tham gia ASEAN đến năm 2030” nêu rõ chủ trương Việt Nam vươn lên đóng vai trò nòng cốt, dẫn dắt và hòa giải trong ASEAN, phù hợp với điều kiện cụ thể, thế và lực mới, thể hiện tâm thế mới của một Việt Nam tự tin, tự cường và trách nhiệm hơn.

Những điểm song trùng trong chiến lược phát triển và định hướng ưu tiên của ASEAN và Việt Nam từ nay đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 là nền tảng quan trọng để Việt Nam xác định hướng đi nhằm phát huy vai trò trách nhiệm, tích cực trong ASEAN, tận dụng cơ hội và hóa giải thách thức, phục vụ mục tiêu và khát vọng phát triển đất nước. Việt Nam cần chủ động, tích cực cùng các thành viên khác củng cố đồng thuận, tăng cường đoàn kết nội khối và duy trì vai trò trung tâm của ASEAN, thu hẹp khoảng cách và giảm thiểu nguy cơ chia rẽ giữa các thành viên; đồng thời, tham gia nhóm tiên phong, gương mẫu trong việc thực hiện cam kết chung của ASEAN trong xây dựng Cộng đồng hướng tới Tầm nhìn ASEAN đến năm 2045.

Theo nhiều chuyên gia, trong thời gian tới, một trong những xu thế vận động của các thể chế đa phương, vai trò dẫn dắt sẽ được phân bổ theo từng nước hoặc nhóm nước trên từng lĩnh vực cụ thể thay vì phụ thuộc vào một quốc gia duy nhất. Trong bối cảnh đó, Việt Nam có thể lựa chọn phát huy vai trò nòng cốt trong triển khai các sáng kiến hợp tác trong ASEAN và giữa ASEAN với các đối tác, trên những lĩnh vực phù hợp với ưu tiên và thế mạnh. Việt Nam có đủ các điều kiện để đóng vai trò trung tâm sản xuất và logistics của khu vực Đông Nam Á, tham gia sâu vào liên kết chuỗi cung ứng khu vực và toàn cầu, nhất là trong các lĩnh vực đang nổi lên, như trí tuệ nhân tạo (AI), vật liệu bán dẫn và công nghiệp xanh. Trong bối cảnh các nước lớn đẩy mạnh cấu trúc lại chuỗi cung ứng để giảm phụ thuộc, ASEAN trở thành mắt xích quan trọng, tạo cơ hội để Việt Nam gia tăng vai trò trong chuỗi giá trị khu vực. Bên cạnh đó, Việt Nam có thể chủ động thúc đẩy các sáng kiến chung về kinh tế số, kinh tế xanh, phát triển nền tảng công nghệ thông minh; tham gia nhóm đi đầu trong chuyển đổi năng lượng, giảm phát thải, sử dụng nguồn tài nguyên thiên nhiên hiệu quả, phát triển đô thị bền vững, bảo vệ môi trường biển và bảo đảm an ninh hàng hải. Đồng thời, cần hướng tới xây dựng trung tâm đổi mới sáng tạo khu vực, tận dụng tối đa sự hợp tác, hỗ trợ về công nghệ, tài chính và đào tạo từ đối tác quốc tế.

Theo Tầm nhìn ASEAN đến năm 2045, Cộng đồng ASEAN sẽ phát triển theo hướng tự cường, sáng tạo, năng động, lấy người dân làm trung tâm, với bản sắc và nhận thức cộng đồng ngày càng lớn mạnh. Đây vừa là mục tiêu, vừa là yêu cầu tất yếu để ASEAN thích ứng và phát triển bền vững trong bối cảnh khu vực và thế giới biến động nhanh, phức tạp và khó lường. Một ASEAN tự cường và năng động sẽ là nền tảng quan trọng để Việt Nam huy động nguồn lực, thúc đẩy phát triển toàn diện về kinh tế, chính trị - xã hội; đồng thời, nâng cao vị thế quốc tế và vai trò đóng góp vào vấn đề chung của khu vực và toàn cầu. Việc tiếp tục tham gia ASEAN chủ động, tích cực và có trách nhiệm là sự kết hợp hài hòa giữa sức mạnh dân tộc và sức mạnh thời đại./.

----------

(1) Xem: “Tổng kim ngạch thương mại giữa Việt Nam với các nước ASEAN”, Tin đồ họa - Thông tấn xã Việt Nam, 2023, https://nvsk.vnanet.vn/tong-kim-ngach-thuong-mai-giua-viet-nam-voi-cac-nuoc-asean-interactive-1-150261.vna

(2) Trân Trân: “Singapore là nhà đầu tư ASEAN lớn nhất tại Việt Nam”, Công an nhân dân điện tử, ngày 12-3-2025, https://cand.com.vn/Kinh-te/singapore-la-nha-dau-tu-asean-lon-nhat-tai-viet-nam-i761670.

(3) Xem: Lan Phương: “​Chuyên gia kinh tế ASEAN đánh giá Việt Nam vẫn là ngôi sao sáng của khu vực”, Vietnam+, ngày 17-6-2024, https://www.vietnamplus.vn/chuyen-gia-kinh-te-asean-danh-gia-viet-nam-van-la-ngoi-sao-sang-cua-khu-vuc-post959570.vnp

(4) G-20 thường được biết đến với tên gọi “Nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi hàng đầu thế giới”, bao gồm 19 quốc gia và Liên minh châu Âu (EU). Gần đây, Liên minh châu Phi (AU) đã trở thành thành viên mới nhất của G-20