Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý thăm, làm việc tại Vương quốc Anh

Đoàn công tác của Cục PBGDPL và TGPL gồm: ông Lê Vệ Quốc - Cục trưởng Cục PBGDPL và TGPL, trưởng đoàn; đại diện Lãnh đạo Văn phòng Đảng ủy, Vụ hợp tác quốc tế, Bộ Tư pháp; đại diện Bộ Công an; một số công chức của Cục. Ngày 25/9/2025, tại thủ đô Luân Đôn, Đoàn đã làm việc với Cơ quan Trợ giúp pháp lý (Legal Aid Agency – LAA) thuộc Bộ Tư pháp Anh và Hội đồng Luật sư Anh (Law Society of England and Wales).

Kinh nghiệm từ Cơ quan Trợ giúp pháp lý Anh

Đại diện Cơ quan trợ giúp pháp lý đã giới thiệu khung pháp lý và thực tiễn triển khai hệ thống trợ giúp pháp lý ở Anh. Đối tượng được hưởng chính sách trợ giúp pháp lý ở Anh bao gồm người bị buộc tội hình sự; người tham gia các vụ việc dân sự (nhà ở, nhập cư…), gia đình (ly hôn, quyền nuôi con, bạo lực gia đình) không có đủ khả năng tài chính thuê luật sư bào chữa trong các vụ án hình sự hay tư vấn, đại diện trong các vụ án dân sự.

Tại Anh và xứ Wales, trợ giúp pháp lý hình sự được xem là quyền cơ bản nhằm bảo đảm mọi người đều có cơ hội tiếp cận luật sư bào chữa khi bị buộc tội. Ngay từ giai đoạn đầu, người bị tạm giữ tại đồn cảnh sát đã được quyền nhận tư vấn pháp lý miễn phí thông qua luật sư trực 24/7 hoặc qua đường dây hỗ trợ Criminal Defence Direct. Cơ chế này được tổ chức chặt chẽ nhằm giúp cá nhân không bị thiệt thòi về pháp lý trong những thời điểm nhạy cảm.

Đối với các vụ việc dân sự, việc cấp trợ giúp pháp lý dựa trên hai tiêu chí: (i) khả năng tài chính (means test) – xác định người đó có đủ khả năng tự chi trả chi phí luật sư hay không; và (ii) lợi ích công lý (merits test) – xem xét tính chất vụ việc có nghiêm trọng, phức tạp hoặc ảnh hưởng đến quyền lợi căn bản của đương sự hay không. Nhờ đó, nhà nước vừa bảo đảm công bằng xã hội, vừa quản lý hiệu quả ngân sách trợ giúp pháp lý.

Chủ thể thực hiện trợ giúp pháp lý các công ty luật, văn phòng luật sư có hợp đồng với Cơ quan trợ giúp pháp lý. Chỉ những tổ chức, luật sư đáp ứng tiêu chuẩn và được cấp hợp đồng mới có quyền cung cấp dịch vụ trong khuôn khổ trợ giúp pháp lý.

Theo định kỳ, cơ quan trợ giúp pháp lý sẽ rà soát các công ty luật, văn phòng luật đã ký kết hợp đồng trợ giúp pháp lý, nếu không còn đáp ứng các tiêu chuẩn sẽ hủy bỏ hợp đồng. Điều này giúp bảo đảm chất lượng và tính chuyên nghiệp của hoạt động.

Chi phí chi trả cho hoạt động trợ giúp pháp lý được ngân sách Chính phủ bảo đảm. Bộ trưởng Bộ Tư pháp quy định mức chi trả và phạm vi thực hiện chi trả. Trên cơ sở đó, cơ quan trợ giúp pháp lý quyết định chi trả cho các vụ, việc cụ thể. Theo báo cáo của LAA, ngân sách trợ giúp pháp lý năm 2023–2024 đạt khoảng 2,2 tỷ bảng Anh, chiếm gần 20% tổng chi thường xuyên của Bộ Tư pháp Anh.

Trao đổi với Hội đồng Luật sư Anh

Hội đồng Luật sư Anh nhấn mạnh vai trò của tổ chức nghề nghiệp trong tham gia kiến nghị, phản biện chính sách nhằm bảo đảm mức thù lao hợp lý cho luật sư tham gia trợ giúp pháp lý; đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ luật sư trẻ tham gia hệ thống trợ giúp pháp lý; thúc đẩy các chương trình hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp vừa và nhỏ, thông qua các sáng kiến kết nối mạng lưới luật sư và tư vấn chuyên đề.

Đáng chú ý, bên cạnh việc hỗ trợ cá nhân, hệ thống pháp luật Anh cũng coi trọng hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp. Các doanh nghiệp có thể tiếp cận dịch vụ tư vấn, đại diện pháp lý khi gặp rủi ro hình sự hoặc tranh chấp liên quan đến hoạt động kinh doanh. Hội đồng Luật sư nhấn mạnh rằng việc bảo đảm cho doanh nghiệp được tiếp cận luật sư kịp thời, khách quan và chất lượng là yếu tố quan trọng để xây dựng môi trường đầu tư minh bạch, bền vững.

Tuy nhiên, theo phản ánh của Hội đồng luật sư Anh, nhiều luật sư cho rằng cơ chế tính phí, nhất là trong các vụ án phức tạp tại Toà án Hoàng gia chưa phản ánh đúng khối lượng công việc, dẫn đến tình trạng chảy máu nhân lực. Đa số luật sư hình sự tại Anh trên 50 tuổi, số lượng luật sư trẻ tham gia lĩnh vực này còn rất ít. Tình trạng “già hóa” luật sư tham gia trợ giúp pháp lý đe doạ sự bền vững của cơ chế này trong 5–10 năm tới.

Qua chuyến công tác, Đoàn đã tiếp thu nhiều kinh nghiệm quý, đặc biệt là mô hình tổ chức dịch vụ trợ giúp pháp lý công – tư kết hợp, phương thức phân loại đối tượng – phạm vi hỗ trợ, phương thức đánh giá nhu cầu thực tế để quyết định hỗ trợ, cơ chế tài chính bền vững cho hoạt động trợ giúp pháp lý và cơ chế giám sát chất lượng dịch vụ, cùng với ứng dụng công nghệ thông tin nhằm minh bạch và hiệu quả hóa quy trình thụ lý vụ việc. Những kết quả học tập này sẽ được Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý nghiên cứu, tham mưu cho Lãnh đạo Bộ Tư pháp trong việc hoàn thiện cơ chế trợ giúp pháp lý ở Việt Nam.

Cũng trong khuôn khổ chuyến công tác, ngày 24/9/2025, Đoàn công tác đã đến thăm làm việc với Đại sứ quán Việt Nam tại Anh để nắm bắt tình hình về kiều bào Việt Nam tại Anh và công tác thông tin, phổ biến, giáo dục pháp luật, hỗ trợ pháp lý cho kiều bào, doanh nghiệp Việt Nam. Cùng ngày, Đoàn cũng đến thăm Thư viện Bistish để khảo sát việc xây dựng, quản lý và sử dụng các mô hình thư viện, sách pháp luật phục vụ người dân và cộng đồng.