1. Dẫn nhập

Thị trường phát triển bền vững trên cơ sở gắn kết hài hòa và có sự cân bằng nhất định giữa cung và cầu của thị trường. Các yếu tố khác, kể cả yếu tố chính sách, pháp luật có liên quan cũng hướng đến việc duy trì và bảo đảm sự cân bằng đó của thị trường. Sự phát triển bền vững của thị trường bất động sản ở Việt Nam cũng không nằm ngoài quy luật này.

Bất động sản là một khái niệm rộng, bao gồm cả đất (quyền sử dụng đất) và các tài sản khác gắn liền với đất, cả tài sản công thuộc quyền sở hữu, quản lý của nhà nước và tài sản riêng thuộc quyền sở hữu của doanh nghiệp và cá nhân. Thị trường bất động sản là thị trường diễn ra các hoạt động tạo dựng và lưu thông các loại tài sản nói trên. Đấu thầu là hoạt động góp phần tạo lập quỹ đất, nhà ở và tài sản trên đất nên đấu thầu là hoạt động của thị trường.

Điều đó có nghĩa, ngoài Luật đất đai, Luật nhà ở và Luật kinh doanh bất động sản có vai trò quan trọng trong việc thiết lập nguồn cung thị trường cũng như cơ sở pháp lý để thực hiện giao dịch, thúc đẩy thị trường lưu thông liền mạch. Đồng thời, Luật đấu thầu đóng vai trò cung cấp cơ sở pháp lý cho các hoạt động xây dựng cơ bản, xây dựng nhà ở và các công trình khác trên đất. Hay nói cách khác, Luật đấu thầu có vai trò trong thiết lập nguồn cung bền vững cho thị trường, giúp thị trường tiếp cận với nhu cầu dồi dào về nhà ở và bất động sản trên thực tế. Ngược lại, những biểu hiện tiêu cực, lũng đoạn hoạt động đấu thầu sẽ có tác động xấu đến đấu thầu hiệu quả nói riêng và thị trường bất động sản nói chung. Quá trình thực thi pháp luật về đấu thầu vì vậy cần có những giới hạn nhất định ngăn chặn hành vi thao túng thị trường, góp phần thúc đẩy thị trường bất động sản phát triển bền vững.

2. Luật đấu thầu 2023 – cơ sở pháp lý thúc đẩy đấu thầu hiệu quả

Với vị trí của mình, đấu thầu hiệu quả sẽ góp phần lành mạnh hóa và nâng cao hiệu quả vận hành của thị trường bất động sản. Vì vậy, tạo dựng cơ sở pháp lý đủ mạnh để hoạt động đấu thầu được triển khai hiệu hiệu quả và công bằng là đóng góp quan trọng của Luật đấu thầu đối với thị trường bất động sản. Từ góc nhìn này, có thể nhận thấy một số đóng góp quan trọng của Luật đấu thầu 2023 trong việc tăng cường tính hiệu quả của hoạt động đấu thầu như sau:

Thứ nhất, Luật đấu thầu 2023 là cơ sở pháp lý quan trọng mở rộng cơ hội tiếp cận và tham gia đấu thầu của các nhà thầu. Điển hình, trên cơ sở quy định vừa được bổ sung, Luật đấu thầu 2023 cho phép hộ kinh doanh tham gia đấu thầu (điều 5) ngoài nhà thầu, nhà đầu tư là các cá nhân, tổ chức có năng lực theo quy định của Luật đấu thầu 2013. Đây là cơ sở pháp lý để nhà thầu là hộ kinh doanh tham gia vào các dự án xây dựng lớn, ngoài hoạt động xây dựng nhà riêng lẻ trên thực tế trong thời gian qua. Ngoài ra, nhằm tạo điều kiện thuận lợi để tiếp cận với các hoạt động đấu thầu của nhà đầu tư, Luật đấu thầu 2023 tiếp tục bổ sung quy định tổ chức thực hiện hệ thống mạng đấu thầu quốc gia. Theo đó, quy định mới đã bổ sung thông tin cần đăng tải trên hệ thống này nhằm tiếp tục tăng cường tính minh bạch, công khai của hệ thống dữ liệu. Ngoài các thông tin được yêu cầu như Luật đấu thầu 2013, Luật đấu thầu 2023 yêu cầu cập nhật thông tin về thông tin dự án, hồ sơ mời quan tâm, hồ sơ mời sơ tuyển, hồ sơ mời thầu... (Điều 7). Cũng từ quy định đó, Thông tư 01/2024/TT-BKHĐT được Bộ KH&ĐT ban hành đầu năm 2024 thay thế cho quy định được ban hành từ năm 2022 đặt ra các yêu cầu cụ thể hơn trong việc công bố thông tin đấu thầu lên Hệ thống này.

Thứ hai, những điều chỉnh của Luật đấu thầu 2023 về chào hàng cạnh tranh cũng có ý nghĩa quan trọng trong thúc đẩy hoạt động xây dựng đối với các dự án xây lắp có giá trị nhỏ. Theo đó, Luật quy định chung mức giá gói thầu được áp dụng phương thức này là không quá 05 tỷ đồng (điều 24). Đây là phương thức áp dụng đối với gói thầu xây lắp công trình đơn giản đã có thiết kế bản vẽ thi công được phê duyệt và gói thầu hỗn hợp cung cấp hàng hóa và xây lắp có nội dung xây lắp tương tự như gói thầu trên. Đây là quy định cải tiến vào tạo điều kiện thuận lợi để chủ đầu tư sử dụng phương thức này sau khi hạn chế được sự phức tạp do quy định khác biệt về các mức giá của gói thầu được Chính phủ quy định trên cơ sở của Luật đấu thầu 2013[1].

Thứ ba, tiếp tục bổ sung quy định đảm bảo đấu thầu cạnh tranh. Trên cơ sở nguyên tắc đảm bảo tính độc lập giữa các bên trong quan hệ đấu thầu, Luật đấu thầu 2023 bổ sung một số đối tượng mà nhà thầu nộp hồ sơ quan tâm, hồ sơ dự sơ tuyển, nhà thầu tham dự cần phải bảo đảm độc lập đối với họ, đồng thời bổ sung tiêu chí để đánh giá tính độc lập về pháp lý và độc lập về mặt tài chính của nhà thầu. Cụ thể, theo quy định của điều 6 Luật đấu thầu 2023 thì:

- Đối với nhà thầu quan tâm, nhà thầu dự sơ tuyển: Cần phải độc lập với quản lý dự án, giám sát; nhà thầu tư vấn lập, thẩm định nhiệm vụ khảo sát, thiết kế.

- Đối với nhà thầu dự thầu: Cần phải độc lập với nhà thầu tư vấn quản lý dự án, tư vấn giám sát; nhà thầu tư vấn lập, thẩm định nhiệm vụ khảo sát, thiết kế.

Về tiêu chí để đánh giá độc lập của nhà thầu, theo điều 6 Luật đấu thầu 2023 thì nhà thầu cầu phải:

- Không cùng cơ quan hoặc tổ chức trực tiếp quản lý đối với đơn vị sự nghiệp công lập.

- Nhà thầu với chủ đầu tư, bên mời thầu không có cổ phần hoặc phần vốn góp trên 30% của nhau.

- Nhà thầu không có cổ phần hoặc phần vốn góp trên 20% của nhau khi cùng tham dự thầu trong một gói thầu đối với đấu thầu hạn chế.

- Nhà thầu tham dự thầu và nhà thầu tư vấn cho gói thầu đó không có cổ phần hoặc phần vốn góp của nhau; không cùng có cổ phần hoặc phần vốn góp trên 20% của một tổ chức, cá nhân khác với từng bên.

Thứ tư, vai trò của các quy định đơn giải hóa thủ tục và ưu đãi đối với bên tham gia dự thầu. Có thể thấy, việc đơn giản các thủ tục để lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư có ý nghĩa quan trọng trong cắt giảm chi phí đấu thầu, chi phí hoạt động của doanh nghiệp. Điều quan trọng hơn, quy định này cũng góp phần cắt giảm chi tiêu ngân sách nhà nước, tránh thất thoát, lãng phí. Một trong những ví dụ về quy định đơn giản hóa thủ tục đấu thầu là các quy định mở rộng phân cấp đối với chủ đầu tư khi thực hiện dự án. Được tự chủ quyết định, hạn chế thời gian chờ đợi phê duyệt góp phần quan trọng trong việc cắt giảm chi phí như vừa nêu. Không những thế, việc đấu thầu cũng có thể được tổ chức ngay sau khi công bố dự án mà hạn chế việc kéo dài thời gian do được giảm thiểu các bước đánh giá giá sơ bộ năng lực, kinh nghiệm của nhà đầu tư.

Trong khi đó, chính sách ưu đãi đối với nhà đầu tư được áp dụng dựa trên các tiêu chí đánh giá toàn diện, bao quát. Nội dung đánh giá xem xét tất cả yếu tổ kỹ thuật, môi trường, xã hội và có thiên hướng khuyến khích doanh nghiệp ứng dụng công nghệ mới vào đầu tư xây dựng. Công trình xanh, dự án xanh và khu an cư có môi trường sống tốt được xem xét như các khía cạnh tích cực trong xác định mức độ ưu đãi khi xét kết quả đấu thầu và thắng thầu.

Điều quan trọng là, dù có chính sách ưu đãi và đơn giản hóa thủ tục, tạo điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp tham gia đấu thầu, thực hiện dự án có thuận lợi tới đâu thì pháp luật về đấu thầu cũng cần phải bảo đảm yêu cầu phòng chống và ngăn chặn tình trạng tiêu cực, tham nhũng trong hoạt động đấu thầu. Đặc biệt hơn, các quy định cần chi tiết, chắc chắn nhằm tránh các biểu hiện trục lợi từ chính sách. Ngoài các quy định về các hành vi bị cấm trong đấu thầu được liệt kê trong điều 16, các quy định khác về điều kiện và hình thức, phương thức tổ chức và thực hiện đấu thầu cũng cần chặt chẽ. Đến nay, do Luật đấu thầu 2023 đã được thông qua, nhiệm vụ ngăn chặn các biểu hiện tiêu cực, lũng đoạn hoạt động đấu thầu vì vậy phụ thuộc nhiều vào quá trình thực thi, trong đó có các nội dung hướng dẫn thi hành của Chính phủ trong thời gian tới.

3. Một số biểu hiện thao túng đấu thầu

3.1. Chuyển nhượng thầu “trá hình”

3.1.1. Chuyển nhượng giữa thầu chính và thầu phụ

Chuyển nhượng thầu là cơ chế được ghi nhận nhằm tạo điều kiện để các nhà thầu có năng lực tham gia thực hiện dự án. Tương tự, cũng theo thông lệ, dự án đấu thầu có thể có sự tham gia giữa nhà thầu chính và nhà thầu phụ. Sự tham gia của thầu phụ có vai trò quan trọng để thầu chính có thể thực hiện và hoàn thành dự án trúng thầu. Dù vậy, thầu phụ không thể gánh vác, đóng vai trò, thực hiện nghĩa vụ hay hoàn toàn chịu trách nhiệm thực hiện dự án thay cho thầu chính đã được xác định dựa trên cơ sở kết quả đấu thầu. Chính vì vậy, việc chuyển nhượng thầu giữa thầu chính và thầu phụ trong một số trường hợp sẽ bị cấm. Việc chuyển giao thầu giữa thầu chính và thầu phụ có tính chất như chuyển nhượng thầu vì vậy sẽ cần có sự kiểm soát chặt chẽ.

Theo quy định tại Điều 16.8 Luật Đấu thầu 2023, việc giao thầu phụ giữa nhà thầu chính và nhà thầu phụ sẽ thuộc trường hợp chuyển nhượng thầu bị cấm nếu:

(i) Nhà thầu chính giao thầu phụ cho nhà thầu phụ phần công việc vượt quá giá trị tối đa dành cho nhà thầu phụ và khối lượng công việc dành cho nhà thầu phụ đặc biệt đã nêu trong hợp đồng; hoặc

(ii) Nhà thầu chính giao thầu phụ cho nhà thầu phụ phần công việc chưa vượt quá mức tối đa giá trị công việc dành cho nhà thầu phụ nhưng ngoài phạm vi công việc dành cho nhà thầu phụ đã đề xuất trong quá trình dự thầu mà không được chủ đầu tư, tư vấn giám sát chấp thuận.

Mặc dù Luật Đấu thầu 2023 không giới hạn tỷ lệ cụ thể về giá trị tối đa dành cho nhà thầu phụ[2]; tuy nhiên, thực tiễn thực hiện các dự án cho thấy, trong hồ sơ mời thầu gói thầu xây lắp sử dụng vốn nhà nước, tỷ lệ này thông thường dao động từ 30% đến 50% và có thể không đáp ứng được nhu cầu giao thầu phụ thực tế của các nhà thầu chính. Do đó, có những trường hợp nhà thầu chính cố tình tìm cách lách luật để chuyển nhượng thầu hoặc giao thầu phụ trái phép bằng cách ký kết hợp đồng thầu phụ với các nhà thầu phụ dưới hình thức thuê nhân công hoặc máy móc thiết bị, trong khi bản chất vẫn là nhà thầu phụ tham gia thực hiện công việc xây lắp tại gói thầu với vai trò một nhà thầu phụ (nhưng không được chủ đầu tư, tư vấn giám sát chấp thuận).

Trường hợp Tổng công ty cổ phần Sông Hồng sử dụng thầu phụ không đúng quy định tại Dự án đầu tư nâng cấp, mở rộng đường Hồ Chí Minh đoạn qua tỉnh Đắk Lắk trước đây mà một ví dụ (Gói thầu số 9). Chiều dài đoạn đường trong gói thầu là 3,97km, có trị giá hơn 110 tỷ đồng và được Bộ GTVT giao cho liên danh gồm Tổng công ty Sông Hồng và Công ty XDTM Sài Gòn. Cụ thể, Tổng công ty Sông Hồng thực hiện 74% theo giá trị hợp đồng và nhà thầu là Công ty XDTM Sài Gòn thực hiện 26% theo giá trị hợp đồng. Tuy nhiên, trên thực tế, TCT Sông Hồng đã giao lại gói thầu cho Công ty CP Sông Hồng 36 và sau đó gói thầu lại được giao cho hai đơn vị khác là Công ty Tân Việt Bắc và Công ty TNHH Xây dựng Thành Đô. Thực tế, TCT Sông Hồng cũng xác nhận là không thuê nhà thầu phụ mà chỉ sử dụng nhân lực, thiết bị.[3] Dù vụ việc đã xảy ra trước Luật đấu thầu 2023, nhưng có thể thấy, các biểu hiện chuyển nhượng thầu như vậy vẫn có thể xuất hiện nếu quá trình thực thi và giám sát thiếu chặt chẽ.

Một cách thức khác tinh vi hơn để qua mắt sự kiểm tra, giám sát của chủ đầu tư và tư vấn giám sát là việc ký kết hợp đồng giữa nhà thầu chính và nhà thầu phụ được các bên giữ kín nội bộ, không tiết lộ hay báo cáo với chủ đầu tư và tư vấn giám sát. Trên công trường, nhân sự của nhà thầu phụ tham gia thi công gói thầu vẫn mặc đồng phục và mang trang bị bảo hộ giống như nhân sự của nhà thầu chính, đồng thời tên của nhà thầu phụ đó sẽ không được thể hiện trên bất kỳ hồ sơ, văn bản nào. Như vậy, mặc dù trên thực tế, nhà thầu phụ đã tham gia thi công gói thầu (một cách trái phép) nhưng về mặt danh nghĩa trên hồ sơ, nhà thầu chính vẫn đang được xem như là tự thi công phần công việc đó mà không giao thầu phụ. Đây là một trong những cách thức khá phổ biến để nhà thầu chính có thể giao thầu phụ trong trường hợp giá trị giao thầu phụ đã vượt quá mức tối đa cho phép, hoặc nhà thầu phụ không đáp ứng được các điều kiện nhất định nên không được chủ đầu tư, tư vấn giám sát chấp thuận.

Việc chuyển nhượng/giao thầu phụ trái phép trong các trường hợp nêu trên, theo quan điểm của nhóm tác giả, sẽ tiềm ẩn các rủi ro như sau:

Một là, không những gây ra sự bất bình đẳng cho các nhà thầu khác đã tham gia đấu thầu (và tuân thủ đúng hồ sơ mời thầu). Việc giao thầu phụ vượt quá tỷ lệ cho phép có thể dẫn đến tình trạng nhà thầu chính lơ là và không tập trung nguồn lực phù hợp để triển khai gói thầu theo đúng cam kết, không sát sao nắm bắt và kiểm soát công việc khi mà các nhà thầu phụ mới là người thực tế thực hiện gói thầu, còn nhà thầu chính chỉ đứng tên trên danh nghĩa. Trong khi đó, trong giai đoạn đấu thầu, chủ đầu tư/bên mời thầu tin tưởng trao thầu cho nhà thầu chính là dựa trên những đánh giá về kinh nghiệm, năng lực và sự cam kết của nhà thầu chính đối với gói thầu.

Hai là, trong trường hợp nhà thầu chính “lách luật” để sử dụng các nhà thầu phụ không đáp ứng điều kiện năng lực, bao gồm điều kiện về chứng chỉ hoạt động xây dựng theo pháp luật về xây dựng, các rủi ro liên quan đến chất lượng gói thầu không đảm bảo tiến độ, chất lượng, hay các rủi ro về tai nạn lao động trong quá trình thi công là hiện hữu, ảnh hưởng đến việc hoàn thành và đưa công trình vào sử dụng theo đúng kế hoạch ban đầu.

Ba là, việc ký kết các hợp đồng giả tạo (giả cách) giữa nhà thầu chính và nhà thầu phụ để “lách luật”, nếu quá trình thực hiện không “suôn sẻ” cũng dễ xảy ra các tranh chấp giữa các chủ thể này. Khi đó, việc giải quyết tranh chấp giữa các bên có thể sẽ không đơn giản do sự “mập mờ” trong nội dung hợp đồng đã ký kết, dẫn đến khiếu kiện và bất đồng dai dẳng và ảnh hưởng đến tiến độ, chất lượng của gói thầu.

Nói tóm lại, từ các mối quan hệ thầu chính, tham phụ tham gia đấu thầu thực hiện hoạt động thầu được pháp luật ghi nhận, việc chuyển nhượng gói thầu của nhà thầu chính với các nhà thầu khác và cho phép họ thực hiện gói thầu như nhà thầu phụ. Ngược lại, có những nhà thầu có năng lực, có thể tham gia thực hiện gói thầu với vai trò là thầu phụ cũng không được thầu chính chấp nhận hợp tác mà chỉ sử dụng cơ chế “chuyển nhượng” ẩn danh vừa nêu. Điều này ảnh hưởng đến tiêu chuẩn, điều kiện tham gia thầu, thắng thầu và các chuẩn mực trong giám sát và đánh giá kết quả thực hiện dự án. Điều quan trọng hơn, quan hệ đấu thầu trở nên không minh bạch và hoạt động đấu thầu có thể bị lũng đoạn bởi một số nhà thầu nhất định.

3.1.2. Chuyển nhượng giữa các bên liên danh nhà thầu

Đối với các gói thầu có quy mô lớn hoặc phức tạp, có yêu cầu cao về kinh nghiệm, năng lực để triển khai, phương án mà các nhà thầu thường thực hiện là liên danh để cùng nhau tham gia đấu thầu và thực hiện gói thầu sau này. Việc liên danh sẽ giúp các nhà thầu cộng hưởng, bổ trợ được về năng lực, kinh nghiệm của nhau (mà có thể một nhà thầu không thể đáp ứng hết được), cũng như chia sẻ rủi ro trong quá trình thực hiện dự án.

Luật Đấu thầu 2023 (và các văn bản hướng dẫn thi hành), cũng tương tự như pháp luật đấu thầu giai đoạn trước đó, đều yêu cầu việc liên danh phải được lập thành văn bản, cụ thể là “thỏa thuận liên danh”.[4] Trong thỏa thuận liên danh, các thành viên phải thỏa thuận cụ thể phần công việc của từng thành viên liên danh, cũng như giá trị dự kiến của phần công việc đó.[5] Thỏa thuận liên danh này là một tài liệu quan trọng trong quá trình đấu thầu, cũng như là cơ sở để chủ đầu tư đánh giá hồ sơ dự thầu và quyết định trao thầu sau này. Khi hợp đồng được ký kết giữa chủ đầu tư và liên danh, các quy định về phân công công việc giữa liên danh phải được thể hiện trong hợp đồng[6] và là cơ sở để chủ đầu tư kiểm tra, đánh giá và nghiệm thu công việc của từng nhà thầu trong liên danh.[7]

Trong trường hợp các thành viên liên danh có đề xuất thay đổi, điều chuyển phần công việc giữa các thành viên lẫn nhau thì bên cạnh điều kiện việc điều chuyển phải phù hợp với năng lực của các thành viên, việc điều chuyển đó phải được chủ đầu tư chấp thuận để các bên ký kết phụ lục hợp đồng phù hợp. Tuy nhiên, có những trường hợp sau khi trúng thầu, các thành viên trong liên danh tự ý điều chuyển, hay nói cách khác là chuyển nhượng ngầm, phần công việc giữa các thành viên liên danh với nhau mà không được chủ đầu tư chấp thuận, và thậm chí nghiêm trọng hơn là không phù hợp với năng lực, kinh nghiệm của thành viên liên danh để triển khai phần công việc đó.

Bên cạnh đó, có những trường hợp các nhà thầu liên danh với nhau chỉ để “mượn” năng lực, kinh nghiệm của đối tác nhằm đáp ứng yêu cầu của hồ sơ mời thầu. Sau khi trúng thầu, chỉ có một hoặc một số thành viên của liên danh thực tế thi công dự án, còn các thành viên được “mượn” năng lực, kinh nghiệm không thực tế tham gia, nhưng vẫn đứng tên ký kết các hồ sơ, tài liệu trong quá trình triển khai gói thầu nhằm qua mắt chủ đầu tư, tư vấn giám sát.

Trên thực tế, một trường hợp khác có thể xuất hiện là các thành viên liên danh thực hiện một cách “chính danh” hơn. Theo đó, một thành viên liên danh đề xuất chủ đầu tư phê duyệt một thành viên liên danh khác là nhà thầu phụ của mình để thực hiện công việc. Chẳng hạn, trường hợp này có thể được minh họa bằng tình huống: A và B là hai thành viên trong liên danh AB để thực hiện gói thầu, trong đó A thực hiện 60% công việc và B thực hiện 40% công việc còn lại. Sau khi trúng thầu, A đề xuất chủ đầu tư phê duyệt cho B là nhà thầu phụ của A, cụ thể là B sẽ thực hiện 30% công việc của gói thầu trong tổng số 60% của A (tức là A giao thầu phụ cho B một nửa khối lượng công việc của mình).

Theo quan điểm của nhóm tác giả, dựa theo các quy định của pháp luật đấu thầu hiện tại, rất khó đánh giá rõ ràng rằng việc A giao thầu phụ cho B trong trường hợp trên có phù hợp và có phải “lách luật” hay không. Xét về lý thuyết, các quy định của pháp luật hiện nay không cấm việc A giao thầu phụ cho B nêu trên nếu đáp ứng các điều kiện chung về giao thầu phụ như các trường hợp thông thường. Tuy nhiên xét về bản chất, tác giả cho rằng khó có thể khẳng định là không có hành vi chuyển nhượng thầu “trá hình”.

Cụ thể, nếu việc giao thầu phụ như ví dụ trên được chấp nhận, thực tế A chỉ thực hiện 30% công việc gói thầu và B thực hiện 70% công việc gói thầu. Câu hỏi đặt ra là tại sao liên danh AB lại không đề xuất tỷ lệ 30% - 70% như vậy ngay từ đầu trong quá trình đấu thầu, mà phải thực hiện thông qua phương thức giao thầu phụ? Có thể, một trong những lý do chính là nhà thầu B không đáp ứng đủ điều kiện để đảm nhận 70% công việc với tư cách là thành viên liên danh, và do đó phải để thành viên A đứng tên đảm nhận khối lượng công việc nhiều hơn trên hồ sơ dự thầu, rồi sau đó mới giao thầu phụ lại cho B. Trong trường hợp này, quan hệ nhà thầu chính – nhà thầu phụ giữa A và B chỉ là quan hệ hình thức, hay nói cách khác là A không thật sự quản lý và giám sát công việc của B như trường hợp giao thầu phụ thông thường, dẫn đến rủi ro là B hoàn toàn chủ động và tự thực hiện phần công việc nhận thầu phụ từ A, trong khi ngay từ đầu B không đáp ứng các điều kiện để đảm nhận phần việc đó (với tư cách thành viên liên danh). Đây rõ ràng cũng không phải là điều chủ đầu tư mong đợi khi chủ đầu tư đã trao thầu cho liên danh AB trên cơ sở tin tưởng A sẽ thực hiện 60% công việc như đã cam kết.

3.2. Thông thầu

Thông thầu mà một trong những biểu hiện tiêu cực trong đấu thầu được nhắc nhiều ở thời điểm trước khi thông qua Luật đấu thầu 2023 lẫn ở thời điểm hiện tại. Thông đồng trong đấu thầu xuất hiện ngày càng nhiều, trong nhiều dự án lớn và trên thực tế một số “đại án” được ra xét xử đã phần nào phản ánh thực trạng này. Có thể thấy, đây là một trong những hành vi lũng đoạn trong đấu thầu và có tác động tiêu cực mạnh mẽ nhất đến bản chất, hoạt động đấu thầu cũng như những hệ lụy kèm theo khi hành vi thông thầu xuất hiện. Vì vậy, thông thầu là biểu hiện được Quốc hội thảo luận và xác định cần có cơ chế kiểm soát, ngăn cấm và xử lý triệt để khi thông qua Luật đấu thầu 2023.

Một là, hành vi thông thầu được thực hiện thông qua việc dàn xếp, thỏa thuận hay thậm chí là ép buộc một hoặc các bên trong quá trình chuẩn bị hồ sơ dự thầu, tiến hành đấu thầu và kể cả quá trình thực hiện gói thầu sau đó.

Hai là, kết quả của việc dàn xếp, thỏa thuận hay ép buộc nói trên là nhằm để một hoặc các bên (i) điều chỉnh hồ sơ dự thầu theo hướng có lợi cho bên được dàn xếp là sẽ thắng thầu, (ii) rút hồ sơ dự thầu hoặc (iii) đấu thầu theo hướng bất lợi hơn sơ với bên dự thầu được dàn xếp sẽ là bên thắng thầu. Nội dung thỏa thuận cũng có thể được thể hiện thông qua việc các bên thông thầu cam kết từ chối cung cấp hàng hóa, dịch vụ hoặc không ký hợp đồng thầu phụ hoặc thực hiện các hình thức thỏa thuận khác để bên dự thầu là đối thủ của các bên dự thầu gặp khó khăn, từ đó có thể từ bỏ gói thầu.

Ba là, mục đích của thông thầu là để một hoặc các bên dự thầu được xác định là sẽ thắng thầu.

Bốn là, thông thầu có thể được xảy ra giữa các bên dự thầu (thông thầu theo chiều ngang) và cũng có thể diễn ra giữa một hoặc các bên dự thầu và bên tổ chức thầu (thông thầu theo chiều dọc). Luật đấu thầu 2023 khi quy định về thông thầu vì vậy cũng sử dụng thuật ngữ “các bên” để có thể khái quát tất cả các hình thức thông thầu này (điều 16.3). Trên thực tế, hoạt động đấu thầu xây dựng dự án công lẫn dự án tư của doanh nghiệp, thông thầu theo chiều ngang và thông thầu theo chiều dọc đều xuất hiện.

Đến nay, tất các các biểu hiện này của hành vi thông thầu trên thực tế đều được điều 16.3 Luật đấu thầu 2023 ghi nhận. Ngoài ra, nội dung quy định còn xác định trường hợp thông thầu khi “nhà thầu, nhà đầu tư có năng lực, kinh nghiệm đã tham dự thầu và đáp ứng yêu cầu của hồ sơ mời thầu nhưng cố ý không cung cấp tài liệu để chứng minh năng lực, kinh nghiệm khi được bên mời thầu yêu cầu làm rõ hồ sơ dự thầu hoặc khi được yêu cầu đối chiếu tài liệu nhằm tạo điều kiện để một bên trúng thầu (Điều 16.3.c). Có thể xem đây là một trong những biểu hiện của thông thầu “ngầm” giữa bên dự thầu có năng lực với bên dự thầu dự định sẽ thắng thầu và có thể với các bên dự thầu khác. Tuy nhiên, với mô tả của điều 16 ở trên, có thể xem đây là hành vi đơn phương của nhà thầu, nhà đầu tư có năng lực “cố ý không cung cấp tài liệu chứng minh năng lực, kinh nghiệm” và hành vi có ý đó có thể bị xem xét nếu hệ quả của nó dẫn đến việc “tạo điều kiện để một bên trúng thầu”. Dù vậy, trong việc xử lý hành vi thông thầu “ngầm”, việc xác minh và chứng minh kết quả “tạo điều kiện để một bên trúng thầu” không dễ thực hiện. Chính vì điều này, thông thầu vẫn còn xuất hiện trên thực tế, lũng đoạn đấu thầu và thị trường.

Có thể thấy, từ quy định của Luật đấu thầu 2013, quy định này tại Luật đấu thầu 2023 đã mô tả chi tiết hơn các biểu hiện thông thầu và bổ sung các dạng hành vi thông thầu mới cần được kiểm soát. Tuy nhiên, quy định này cũng chỉ được liệt kê tại điều 16 với nội dung xác định đó là hành vi bị cấm. Ngoài hệ quả có thể bị hủy thầu (Điều 17), nếu hành vi thông thầu được phát hiện, các bên thông thầu có thể phải gánh chịu các loại chế tài khác, tiêu biểu nhất là biện pháp xử phạt hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự như một số vụ án trên thực tế.

Tuy nhiên, việc xử phạt và truy cứu trách nhiệm hình sự xuất hiện phổ biến đối với hành vi thông thầu trong đấu thầu tại các dự án đầu tư, xây dựng công. Việc phát hiện và áp dụng chế tài đối với hành vi thông thầu trong hoạt động đấu thầu được tổ chức bởi các doanh nghiệp ngoài quốc doanh vẫn là một vùng trống trong khi Luật cạnh tranh đã có quy định kiểm soát hành vi này trong cả hai phiên bản, Luật cạnh tranh 2004 và Luật cạnh tranh 2018.

Cụ thể, theo quy định của Luật cạnh tranh 2018, thông thầu với tất cả các hiện nêu trên được xem là một trong những hành vi thỏa thuận hạn chế cạnh tranh bị ngăn cấm (điều 11.4). Điều quan trọng là, hành vi này đương nhiên bị xem là vi phạm Luật cạnh tranh ngay khi các biểu hiện thông đồng được xác định mà cơ quan xử lý cũng như các bên theo đuổi vụ việc không cần phải chứng minh hậu quả, tác động của hành vi hay bất kỳ một điều kiện nào khác. Theo đó, khi phát hiện có hành vi thông thầu, kể cả thông thầu theo chiều ngang và thông thầu theo chiều dọc, các bên tham gia dự thầu có thể yêu cầu Ủy ban cạnh tranh quốc gia xử lý. Ngoài việc bị hủy kết quả đấu thầu, các doanh nghiệp thực hiện hành vi thông thầu có thể phải chịu mức phạt lên đến 10% tổng doanh thu của doanh nghiệp trong năm tài chính trước đó.

4. Giải pháp thiết lập giới hạn chuyển nhượng thầu và thông thầu

Như đề cập ở trên, quá trình thực thi cần có những giới hạn nhất định trong quá trình đấu thầu và thực thi Luật đấu thầu. Một số giải pháp sau đây có thể được áp dụng.

· Đối với cơ quan quản lý có thẩm quyền:

Luật đấu thầu áp dụng chính yếu đối với đấu thầu các dự án công. Vì vậy, cơ quan quản lý nhà nước có vai trò lớn trong quản lý hoạt động đấu thầu nói chung và giám sát quá trình đấu thầu, tổ chức thực hiện gói thầu mà mình là chủ đầu tư hay đơn vị thuộc quyền quản lý của mình là chủ đầu tư nói riêng.

Để có thể giới hạn quá trình chuyển nhượng thầu và thông thầu, cơ quan quản lý, đặc biệt là Chính phủ và Bộ kế hoạch – đầu tư cần xây dựng và ban hành chính sách khống chế giá tối thiểu để khắc phục tình trạng bỏ giá thấp để trúng thầu, ảnh hưởng đến tiến độ thi công và chất lượng của gói thầu.[8] Tăng cường công khai, minh bạch thông tin cũng là giải pháp cần được tăng cường.[9] Ngoài việc tiếp tục tổ chức thực hiện cổng thông tin đấu thầu, cơ quan quản lý ngành cần thiết lập đầy đủ các loại thông tin cần thiết mà các bên tham gia đấu thầu cần phải cung cấp và quy định thời gian tối thiểu phải cung cấp thông tin. Chủ đầu tư, đơn vị tổ chức thầu cũng cần công khai thông tin trong trước và suốt quá trình tổ chức thầu, tại cổng thông tin đấu thầu, phương tiện truyền thông và niêm yết công khai.

Tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm cũng có ý nghĩa quan trọng nhằm giới hạn các hành vi thao túng trong đấu thầu. Ngoài hoạt động thanh tra, kiểm tra chung của cơ quan quản lý, theo quy định của Luật đấu thầu, chủ đầu tư được quyền thực hiện quyền giám sát và kiểm tra quá trình tổ chức, thi công gói thầu. Thông qua hoạt động này, chủ đầu tư có thể tiếp cận thông tin, xác minh bằng chứng và nhận diện các dấu hiệu về chuyển nhượng thầu trá hình mà bài viết có trình bày ở trên. Việc phát hiện có thể giúp chủ đầu tư có giải pháp kịp thời ngăn chặn hành vi chuyển nhượng thầu và áp dụng các biện pháp xử lý phù hợp.

· Đối với chủ đầu tư:

Có thể nói, chủ đầu tư đóng vai trò rất lớn đối với quá trình đấu thầu, từ giai đoạn chuẩn bị hồ sơ mời thầu, thông báo đấu thầu, đánh giá, lựa chọn nhà thầu đến quá trình giám sát và nghiệm thu gói thầu. Một trong những nội dung quan trọng chính là đánh giá năng lực của bên tham gia dự thầu để từ đó xét duyệt hồ sơ dự thầu và kết quả đấu thầu. Nội dung này có ý nghĩa quan trọng đối với quá trình xác định tư cách tham gia thầu của nhà thầu chính, thầu phụ lẫn các bên dự thầu trong liên danh đấu thầu. Việc loại bên dự thầu không đáp ứng điều kiện và tiêu chuẩn dự thầu là giới hạn việc chuyển nhượng thầu trá hình giữa các bên liên danh như nội dung bài viết đã nêu. Ngoài ra, đây còn là giải pháp quan trọng giúp chủ đầu tư phát hiện sớm các trường hợp thông thầu từ giai đoạn tham gia đấu thầu.

Đương nhiên, trong hầu hết các trường hợp, sự tham gia của bên thứ ba với vai trò là bên tư vấn xuất hiện khá thường xuyên. Tuy nhiên, trên thực tế, khi vụ việc phát sinh, ví dụ như chuyển nhượng thầu, bên tư vấn có thể thoái thác trách nhiệm. Chính vì vậy, hồ sơ đấu thầu cần xây dựng kỹ lưỡng nội dung hợp đồng tư vấn, trong đó quy định chi tiết, chặt chẽ trách nhiệm của bên tư vấn đấu thầu.[10]

Riêng với trường hợp cần giới hạn chuyển nhượng thầu giữa nhà thầu chính và nhà thầu phụ, hay chí ít khi quan hệ thầu chính – thầu phụ bị phá vỡ, chủ đầu tư cần: (i) quy định kỹ nội dung liên quan đến thầu phụ trong hợp đồng giữa chủ đầu tư và nhà thầu chính và (ii) làm rõ vai trò của tư vấn và quản lý dự án trong các nội dung hợp đồng về quyền và nghĩa vụ của nhà thầu phụ trong quá trình thực hiện các gói thầu, hạng mục dự án.[11] Giới hạn cụ thể cho các tình huống chuyển nhượng thầu giữa thầu chính và thầu phụ mà bài viết đề cập ở trên là chủ đầu tư thiết lập tỷ lệ tham gia thực hiện gói thầu tối đa mà thầu phụ có thể thực hiện trong từng dự án tổ chức đấu thầu cụ thể.

· Đối với các bên tham gia đấu thầu:

Các bên tham gia đấu thầu có vai trò lớn trong giới hạn các tình huống tiêu cực phát sinh trong đấu đầu, đặc biệt là chuyển nhượng thầu và thông thầu. Ngoài việc xây dựng tính chuyên nghiệp và trung thực khi tham gia đấu thầu, các bên có thể tăng cường giám sát và tố giác các biểu hiện tiêu cực nếu có, nhất là các phát hiện có dấu hiệu và bằng chứng của sự thông thầu.

Cần lưu ý thêm, các quy định hiện nay có thể áp dụng để xử lý các vi phạm trong đấu thầu, cả chuyển nhượng thầu và thông thầu trái quy định, gồm có quy định về xử phạt vi phạm hành chính, xử lý hình sự và Luật cạnh tranh. Thực tế, nhiều trường hợp đã bị xử lý hành chính và truy cứu trách nhiệm hình sự. Bài viết lưu ý thêm việc áp dụng luật cạnh tranh đối với trường hợp thông thầu khi việc vi phạm đó chưa thể truy cứu trách nhiệm hình sự.

Theo quy định của luật này, thông thầu được xem là hành vi thỏa thuận hạn chế cạnh tranh và bị xử lý theo nguyên tắc “mặc nhiên vi phạm”.[12] Hay nói cách khác, khi hành vi thông thầu được chứng minh, cơ quan xử lý vụ việc có thể áp dụng biện pháp xử phạt ngay tức khắc mà không cần phải xác định hậu quả gây tác động hạn chế cạnh tranh của hành vi thông thầu. Quy định này áp dụng cả hành vi thông thầu giữa các bên dự thầu lẫn hành vi thông thầu giữa bên dự thầu và bên tổ chức thầu. Vì vậy, khi phát hiện hành vi thông thầu, các bên tham gia đấu thầu có thể yêu cầu Ủy ban cạnh tranh quốc gia điều tra và xử lý. Mức xử phạt được áp dụng có thể đến 10% tổng doanh thu của doanh nghiệp trong năm tài chính trước đó.[13] Việc xử lý hành vi thông thầu theo Luật cạnh tranh có thể được xem là một trong những phương cách nhằm giới hạn thông thầu trong đấu thầu.

Đương nhiên, việc xác định chứng minh hành vi thông thầu giữa các bên là không dễ. Kinh nghiệm kiểm soát hành vi thông thầu tại nhiều quốc gia cho thấy, hành vi thông thầu thường xuất hiện khi có một hoặc hay và các biểu hiện: (i) một hoặc các bên đưa ra giá đấu thầu cao một cách đáng ngờ, (ii) các biểu hiện của việc ngăn cản đấu thầu, (iii) số lượng hồ sơ dự thầu thấp đáng ngờ, (iii) có sự bất nhất về giá dự thầu và có cơ sở để có sự nghi ngờ, (iv) nội dung hồ sơ dự thầu sai sót giống, kể cả cách hành văn và chính tả, và (v) có biểu hiện ngăn cản đấu thầu.[14] Cơ quan quản lý, cơ quan xử lý vụ việc, chủ đầu tư và các bên tham gia đấu thầu có thể dựa vào những yếu tố này để xem xét.

Ngoài ra, để tăng cường xử lý hành vi thông thầu cũng như các thỏa thuận hạn chế cạnh tranh khác, Luật cạnh tranh áp dụng chính sách khoan hồng nhằm khuyến khích các bên tham gia thỏa thuận tố giác hành vi thỏa thuận. Do đó, nếu doanh nghiệp tham gia liên minh đấu thầu có thỏa thuận dàn xếp kết quả đấu thầu tố giác hành vi thông thầu đó sẽ được miễn hoặc giảm trách nhiệm. Tuy nhiên, chính sách khoan hồng của luật cạnh tranh chỉ áp dụng khi thỏa mãn được các điều kiện, gồm: (i) tố giác trước khi hành vi thông thầu được cơ quan xử lý phát hiện và điều tra, và (ii) chỉ áp dụng tối đa với ba doanh nghiệp tố giác đầu tiên. Chính sách khoan hồng là giải pháp quan trọng để giới hạn, phát hiện và xử lý hành vi thông đồng trong đấu thầu, đặc biệt là khi doanh nghiệp tố giác đầu tiên được miễn hoàn toàn trách nhiệm.[15]

5. Kết luận

Luật đấu thầu 2023 là kết quả pháp điển hóa có ý nghĩa quan trọng đối với quá trình tổ chức đấu thầu và thực hiện các gói thầu xây dựng trên thực tế. So với Luật đấu thầu 2013, Luật đấu thầu 2023 đã có nhiều điều chỉnh để hoạt động đấu thầu diễn ra thuận lợi và thông suốt hơn. Nhiều quy định mở ra cơ hội tham gia đấu thầu của nhà thầu, áp dụng đa dạng các phương thức đấu thầu của chủ đầu tư cũng như tạo điều kiện để hoạt động đấu thầu minh bạch, tiết kiệm và hiệu quả.

Bên cạnh đó, các quy định hiện nay vẫn chưa thể giới hạn tuyệt đối khả năng tổ chức thầu và dự thầu “trá hình”, làm thay đổi bản chất và ý nghĩa của hoạt động đấu thầu. Chuyển nhượng thầu và thông thầu là hai điển hình trong số các biểu hiện thao túng hoạt động đấu thầu, có tác động xấu đến quá trình phát triển bền vững của thị trường. Thực tế, các biểu hiện tiêu cực của hành vi chuyển nhượng thầu cũng như thông thầu xuất hiện xuất hiện khá thường xuyên và cũng khó nhận dạng, phát hiện. Một số vụ việc đã đưa ra xét xử ghi nhận thực tế đó nhưng cũng cho thấy những khó khăn nhất định trong phát hiện và xử lý các hành vi này.

Nguy cơ thông thầu và chuyển nhượng thầu sai có thể vẫn tiếp tục xảy ra. Chính vì vậy, việc tiếp tục đặt ra những giới hạn cho quá trình thực thi pháp luật đấu thầu, đặc biệt là trong quá trình tổ chức thầu và thực hiện gói thầu, rất cần thiết để kiểm tỏa khả năng thao túng hoạt động đấu thầu và thị trường. Ngoài cơ quan quản lý nhà nước, chủ đầu tư có vai trò lớn trong việc đặt ra giới hạn và sử dụng các giới hạn này trong kiểm tỏa khả năng vi phạm của bên dự thầu và thực hiện gói thầu. Một số giải pháp được bài viết đề cập là: thiết lập tiêu chí và điều kiện cần thiết trong khi gọi thầu; thẩm định hồ sơ và đánh giá năng lực bên tham gia dự thầu chặt chẽ cho từng vị trí thầu chính, thầu phụ, liên danh…; tăng cường giám sát quá trình thực hiện gói thầu để sớm phát hiện các sai phạm và xác định rõ trách nhiệm của bên tư vấn trong hợp đồng. Bên tham gia dự thầu cũng có vai trò nhất định đối với quá trình giới hạn khả năng thông thầu, đặc biệt là việc sử dụng pháp luật cạnh tranh để yêu cầu xử lý hành vi thông thầu. Thậm chí, bên thông thầu cũng có thể “tự thú” để được áp dụng chính sách khoan hồng theo quy định của Luật này.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Luật đấu thầu 2013.

2. Luật cạnh tranh 2018.

3. Luật Đấu thầu 2023.

4. Nghị định 63/2014/NĐ-CP.

5. Nghị định 37/2015/NĐ-CP.

6. Nghị định 06/2021/NĐ-CP.

7. Nghị định 24/2024/NĐ-CP.

8. ADDIN ZOTERO_BIBL {"uncited":[],"omitted":[],"custom":[]} CSL_BIBLIOGRAPHY Nguyễn Lưu Anh Sơn. “Một Số Giải Pháp Nâng Cao Chất Lượng Quản Lý Thầu Phụ Trong Các Dự Án Đầu Tư Xây Dựng Tại Việt Nam.” Tạp Chí Xây Dựng 7: 114–20. (2022)

9. Nhóm phóng viên. “Nhức nhối chuyện nhượng thầu trái phép: Chủ đầu tư, tư vấn giám sát có vô can?” Báo Đấu thầu, 5/11/2019, Đấu thầu. https://baodauthau.vn/post-80083.html.

10. Trần Thị Phương Liên. “Nhận Diện Thỏa Thuận Thông Đồng Trong Đấu Thầu Dưới Góc Độ Luật Cạnh Tranh.” Tạp Chí Công Thương 15 (2023): 64–67.

11. Trần Thị Thiểm. “Một Số Vấn Đề về Công Tác Đấu Thầu Lựa Chọn Nhà Thầu.” Thông Tin Khoa Học và Công Nghệ (Đại Học Xây Dựng Miền Trung) 1: 57–64 (2023).

[1] Điều 23 Luật đấu thầu 2013 giao Chính phủ quy định hạn mức giá trị gói thầu được áp dụng phương thức đấu thầu này. Chính phủ sau đó quy định nội dung này tại Điều 54 Nghị định 63/2014/NĐ-CP.

[2] Cần lưu ý rằng tổng thầu, nhà thầu chính không được phép giao lại toàn bộ (100%) công việc cho nhà thầu phụ thực hiện, theo Điều 47.1(d) Nghị định 37/2015/NĐ-CP.

[3] ADDIN ZOTERO_ITEM CSL_CITATION {"citationID":"OhtAdrb3","properties":{"formattedCitation":"Nh\\uc0\\u243{}m ph\\uc0\\u243{}ng vi\\uc0\\u234{}n, \\uc0\\u8220{}Nh\\uc0\\u7913{}c nh\\uc0\\u7889{}i chuy\\uc0\\u7879{}n nh\\uc0\\u432{}\\uc0\\u7907{}ng th\\uc0\\u7847{}u tr\\uc0\\u225{}i ph\\uc0\\u233{}p: Ch\\uc0\\u7911{} \\uc0\\u273{}\\uc0\\u7847{}u t\\uc0\\u432{}, t\\uc0\\u432{} v\\uc0\\u7845{}n gi\\uc0\\u225{}m s\\uc0\\u225{}t c\\uc0\\u243{} v\\uc0\\u244{} can?,\\uc0\\u8221{} {\\i{}B\\uc0\\u225{}o \\uc0\\u272{}\\uc0\\u7845{}u th\\uc0\\u7847{}u}, November 5, 2019, sec. \\uc0\\u272{}\\uc0\\u7845{}u th\\uc0\\u7847{}u, https://baodauthau.vn/post-80083.html truy c\\uc0\\u7853{}p l\\uc0\\u7847{}n cu\\uc0\\u7889{}i ng\\uc0\\u224{}y 21/05/2024.","plainCitation":"Nhóm phóng viên, “Nhức nhối chuyện nhượng thầu trái phép: Chủ đầu tư, tư vấn giám sát có vô can?,” Báo Đấu thầu, November 5, 2019, sec. Đấu thầu, https://baodauthau.vn/post-80083.html truy cập lần cuối ngày 21/05/2024.","noteIndex":3},"citationItems":[{"id":11277,"uris":["http://zotero.org/users/1164473/items/L3X2N6I9"],"itemData":{"id":11277,"type":"article-newspaper","abstract":"(BĐT) - Nhượng thầu, bán thầu trái phép chính là “mặt tối” cần được soi rọi bằng những hành động quyết liệt của người có thẩm quyền nhằm đem lại ý nghĩa đích thực của toàn bộ công tác lựa chọn nhà thầu. Từ những vụ bán thầu nổi cộm cho thấy câu chuyện quản lý hợp đồng sau đấu thầu cần được quan tâm hơn.","container-title":"Báo Đấu thầu","language":"vi","note":"section: Đấu thầu","title":"Nhức nhối chuyện nhượng thầu trái phép: Chủ đầu tư, tư vấn giám sát có vô can?","title-short":"Nhức nhối chuyện nhượng thầu trái phép","URL":"https://baodauthau.vn/post-80083.html","author":[{"family":"Nhóm phóng viên","given":""}],"accessed":{"date-parts":[["2024",5,24]]},"issued":{"date-parts":[["2019",11,5]]}},"suffix":"truy cập lần cuối ngày 21/05/2024"}],"schema":"https://github.com/citation-style-language/schema/raw/master/csl-citation.json"} Nhóm phóng viên, “Nhức nhối chuyện nhượng thầu trái phép: Chủ đầu tư, tư vấn giám sát có vô can?,” Báo Đấu thầu, November 5, 2019, sec. Đấu thầu, https://baodauthau.vn/post-80083.html truy cập lần cuối ngày 21/05/2024.

[4] Điều 4.26 Luật Đấu thầu 2023.

[5] Điều 24.3(e), Điều 35.4(a), Điều 61.3(a) Nghị định 24/2024/NĐ-CP.

[6] Điều 7.3 Nghị định 06/2021/NĐ-CP.

[7] Điều 21.8 và mục 1(d) Phụ lục IIB của Nghị định 06/2021/NĐ-CP.

[8] ADDIN ZOTERO_ITEM CSL_CITATION {"citationID":"5xPCE1NX","properties":{"formattedCitation":"Nguy\\uc0\\u7877{}n L\\uc0\\u432{}u Anh S\\uc0\\u417{}n, \\uc0\\u8220{}M\\uc0\\u7897{}t S\\uc0\\u7889{} Gi\\uc0\\u7843{}i Ph\\uc0\\u225{}p N\\uc0\\u226{}ng Cao Ch\\uc0\\u7845{}t L\\uc0\\u432{}\\uc0\\u7907{}ng Qu\\uc0\\u7843{}n L\\uc0\\u253{} Th\\uc0\\u7847{}u Ph\\uc0\\u7909{} Trong C\\uc0\\u225{}c D\\uc0\\u7921{} \\uc0\\u193{}n \\uc0\\u272{}\\uc0\\u7847{}u T\\uc0\\u432{} X\\uc0\\u226{}y D\\uc0\\u7921{}ng T\\uc0\\u7841{}i Vi\\uc0\\u7879{}t Nam,\\uc0\\u8221{} {\\i{}T\\uc0\\u7841{}p Ch\\uc0\\u237{} X\\uc0\\u226{}y D\\uc0\\u7921{}ng} 7 (2022): 114.","plainCitation":"Nguyễn Lưu Anh Sơn, “Một Số Giải Pháp Nâng Cao Chất Lượng Quản Lý Thầu Phụ Trong Các Dự Án Đầu Tư Xây Dựng Tại Việt Nam,” Tạp Chí Xây Dựng 7 (2022): 114.","noteIndex":8},"citationItems":[{"id":11274,"uris":["http://zotero.org/users/1164473/items/2HDGZK7L"],"itemData":{"id":11274,"type":"article-journal","container-title":"Tạp chí Xây dựng","ISSN":"2734-9888","page":"114-120","title":"Một số giải pháp nâng cao chất lượng quản lý thầu phụ trong các dự án đầu tư xây dựng tại Việt Nam","volume":"7","author":[{"family":"Nguyễn Lưu Anh Sơn","given":""}],"issued":{"date-parts":[["2022"]]}},"locator":"114","label":"page"}],"schema":"https://github.com/citation-style-language/schema/raw/master/csl-citation.json"} Nguyễn Lưu Anh Sơn, “Một Số Giải Pháp Nâng Cao Chất Lượng Quản Lý Thầu Phụ Trong Các Dự Án Đầu Tư Xây Dựng Tại Việt Nam,” Tạp Chí Xây Dựng 7 (2022): 114.

[9] ADDIN ZOTERO_ITEM CSL_CITATION {"citationID":"55ORwdc5","properties":{"formattedCitation":"Tr\\uc0\\u7847{}n Th\\uc0\\u7883{} Thi\\uc0\\u7875{}m, \\uc0\\u8220{}M\\uc0\\u7897{}t S\\uc0\\u7889{} V\\uc0\\u7845{}n \\uc0\\u272{}\\uc0\\u7873{} v\\uc0\\u7873{} C\\uc0\\u244{}ng T\\uc0\\u225{}c \\uc0\\u272{}\\uc0\\u7845{}u Th\\uc0\\u7847{}u L\\uc0\\u7921{}a Ch\\uc0\\u7885{}n Nh\\uc0\\u224{} Th\\uc0\\u7847{}u,\\uc0\\u8221{} {\\i{}Th\\uc0\\u244{}ng Tin Khoa H\\uc0\\u7885{}c v\\uc0\\u224{} C\\uc0\\u244{}ng Ngh\\uc0\\u7879{} (\\uc0\\u272{}\\uc0\\u7841{}i H\\uc0\\u7885{}c X\\uc0\\u226{}y D\\uc0\\u7921{}ng Mi\\uc0\\u7873{}n Trung)} 1 (2023): 61.","plainCitation":"Trần Thị Thiểm, “Một Số Vấn Đề về Công Tác Đấu Thầu Lựa Chọn Nhà Thầu,” Thông Tin Khoa Học và Công Nghệ (Đại Học Xây Dựng Miền Trung) 1 (2023): 61.","noteIndex":9},"citationItems":[{"id":11271,"uris":["http://zotero.org/users/1164473/items/F3IGYXKP"],"itemData":{"id":11271,"type":"article-journal","container-title":"Thông tin Khoa học và Công nghệ (Đại học Xây dựng Miền Trung)","ISSN":"2615-9546","page":"57-64","title":"Một số vấn đề về công tác đấu thầu lựa chọn nhà thầu","volume":"1","author":[{"family":"Trần Thị Thiểm","given":""}],"issued":{"date-parts":[["2023"]]}},"locator":"61","label":"page"}],"schema":"https://github.com/citation-style-language/schema/raw/master/csl-citation.json"} Trần Thị Thiểm, “Một Số Vấn Đề về Công Tác Đấu Thầu Lựa Chọn Nhà Thầu,” Thông Tin Khoa Học và Công Nghệ (Đại Học Xây Dựng Miền Trung) 1 (2023): 61.

[10] ADDIN ZOTERO_ITEM CSL_CITATION {"citationID":"bXeObOsg","properties":{"formattedCitation":"Tr\\uc0\\u7847{}n Th\\uc0\\u7883{} Thi\\uc0\\u7875{}m, 60.","plainCitation":"Trần Thị Thiểm, 60.","noteIndex":10},"citationItems":[{"id":11271,"uris":["http://zotero.org/users/1164473/items/F3IGYXKP"],"itemData":{"id":11271,"type":"article-journal","container-title":"Thông tin Khoa học và Công nghệ (Đại học Xây dựng Miền Trung)","ISSN":"2615-9546","page":"57-64","title":"Một số vấn đề về công tác đấu thầu lựa chọn nhà thầu","volume":"1","author":[{"family":"Trần Thị Thiểm","given":""}],"issued":{"date-parts":[["2023"]]}},"locator":"60","label":"page"}],"schema":"https://github.com/citation-style-language/schema/raw/master/csl-citation.json"} Trần Thị Thiểm, 60.

[11] ADDIN ZOTERO_ITEM CSL_CITATION {"citationID":"PDmcxNpK","properties":{"formattedCitation":"Nguy\\uc0\\u7877{}n L\\uc0\\u432{}u Anh S\\uc0\\u417{}n, \\uc0\\u8220{}M\\uc0\\u7897{}t S\\uc0\\u7889{} Gi\\uc0\\u7843{}i Ph\\uc0\\u225{}p N\\uc0\\u226{}ng Cao Ch\\uc0\\u7845{}t L\\uc0\\u432{}\\uc0\\u7907{}ng Qu\\uc0\\u7843{}n L\\uc0\\u253{} Th\\uc0\\u7847{}u Ph\\uc0\\u7909{} Trong C\\uc0\\u225{}c D\\uc0\\u7921{} \\uc0\\u193{}n \\uc0\\u272{}\\uc0\\u7847{}u T\\uc0\\u432{} X\\uc0\\u226{}y D\\uc0\\u7921{}ng T\\uc0\\u7841{}i Vi\\uc0\\u7879{}t Nam,\\uc0\\u8221{} 114.","plainCitation":"Nguyễn Lưu Anh Sơn, “Một Số Giải Pháp Nâng Cao Chất Lượng Quản Lý Thầu Phụ Trong Các Dự Án Đầu Tư Xây Dựng Tại Việt Nam,” 114.","noteIndex":11},"citationItems":[{"id":11274,"uris":["http://zotero.org/users/1164473/items/2HDGZK7L"],"itemData":{"id":11274,"type":"article-journal","container-title":"Tạp chí Xây dựng","ISSN":"2734-9888","page":"114-120","title":"Một số giải pháp nâng cao chất lượng quản lý thầu phụ trong các dự án đầu tư xây dựng tại Việt Nam","volume":"7","author":[{"family":"Nguyễn Lưu Anh Sơn","given":""}],"issued":{"date-parts":[["2022"]]}},"locator":"114","label":"page"}],"schema":"https://github.com/citation-style-language/schema/raw/master/csl-citation.json"} Nguyễn Lưu Anh Sơn, “Một Số Giải Pháp Nâng Cao Chất Lượng Quản Lý Thầu Phụ Trong Các Dự Án Đầu Tư Xây Dựng Tại Việt Nam,” 114.

[12] Điều 11 và 12 Luật cạnh tranh 2018.

[13] Điều 111 Luật cạnh tranh 2018.

[14] ADDIN ZOTERO_ITEM CSL_CITATION {"citationID":"CErOOYpD","properties":{"formattedCitation":"Tr\\uc0\\u7847{}n Th\\uc0\\u7883{} Ph\\uc0\\u432{}\\uc0\\u417{}ng Li\\uc0\\u234{}n, \\uc0\\u8220{}Nh\\uc0\\u7853{}n Di\\uc0\\u7879{}n Th\\uc0\\u7887{}a Thu\\uc0\\u7853{}n Th\\uc0\\u244{}ng \\uc0\\u272{}\\uc0\\u7891{}ng Trong \\uc0\\u272{}\\uc0\\u7845{}u Th\\uc0\\u7847{}u D\\uc0\\u432{}\\uc0\\u7899{}i G\\uc0\\u243{}c \\uc0\\u272{}\\uc0\\u7897{} Lu\\uc0\\u7853{}t C\\uc0\\u7841{}nh Tranh,\\uc0\\u8221{} {\\i{}T\\uc0\\u7841{}p Ch\\uc0\\u237{} C\\uc0\\u244{}ng Th\\uc0\\u432{}\\uc0\\u417{}ng} 15 (2023): 65\\uc0\\u8211{}66.","plainCitation":"Trần Thị Phương Liên, “Nhận Diện Thỏa Thuận Thông Đồng Trong Đấu Thầu Dưới Góc Độ Luật Cạnh Tranh,” Tạp Chí Công Thương 15 (2023): 65–66.","noteIndex":14},"citationItems":[{"id":11272,"uris":["http://zotero.org/users/1164473/items/3LLBSRW6"],"itemData":{"id":11272,"type":"article-journal","container-title":"Tạp chí Công Thương","ISSN":"0866-7756","page":"64-67","title":"Nhận diện thỏa thuận thông đồng trong đấu thầu dưới góc độ Luật Cạnh tranh","volume":"15","author":[{"family":"Trần Thị Phương Liên","given":""}],"issued":{"date-parts":[["2023"]]}},"locator":"65-66","label":"page"}],"schema":"https://github.com/citation-style-language/schema/raw/master/csl-citation.json"} Trần Thị Phương Liên, “Nhận Diện Thỏa Thuận Thông Đồng Trong Đấu Thầu Dưới Góc Độ Luật Cạnh Tranh,” Tạp Chí Công Thương 15 (2023): 65–66.

[15] Điều 112 Luật cạnh tranh 2018.