Tạo nhiều tín hiệu tích cực cho sản xuất nông nghiệp

Việt Nam hiện có trên 8 triệu hộ sản xuất nông nghiệp, trong đó phần lớn là quy mô nhỏ lẻ, manh mún. Việc áp dụng các giải pháp công nghệ số để minh bạch hóa chuỗi giá trị nông sản, từ đầu vào đến đầu ra, đang tạo ra sự chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức và phương thức sản xuất, kinh doanh nông nghiệp.

Từ trước đến nay, người nông dân Việt Nam dựa chủ yếu vào kinh nghiệm truyền thống, các phương thức thủ công để sản xuất và bán hàng. Thông tin về quy trình canh tác, chất lượng sản phẩm thường không được ghi nhận đầy đủ và công khai, dẫn đến việc người tiêu dùng khó xác minh và dễ bị nhiễu thông tin, gây mất niềm tin.

Bước ngoặt xảy ra từ đầu thập niên 2010 khi các sản phẩm như gạo, cà phê, trái cây đặc sản bắt đầu được tổ chức sản xuất theo quy trình VietGAP, GlobalGAP. Các tiêu chuẩn này đi kèm với yêu cầu minh bạch, truy xuất nguồn gốc nhằm đảm bảo sản phẩm an toàn, chất lượng.

Tuy nhiên, việc này chỉ thực sự bùng nổ và lan rộng khi công nghệ số – đặc biệt là mã QR, tem điện tử – được áp dụng rộng rãi từ năm 2018 trở lại đây. Từ các vùng sản xuất lớn như Đồng bằng sông Cửu Long, Bắc Trung Bộ, đến các hợp tác xã tại miền núi phía Bắc đều bắt đầu triển khai truy xuất nguồn gốc sản phẩm bằng công nghệ số.

Theo thống kê của Bộ NN&PTNT, đến năm 2023 đã có trên 500 sản phẩm nông sản chủ lực của Việt Nam được gắn mã QR truy xuất nguồn gốc, tập trung ở các mặt hàng gạo, rau quả, trái cây, hải sản và đặc sản vùng miền.

Việc minh bạch hóa thông tin không chỉ giúp truy xuất nguồn gốc mà còn góp phần nâng cao hình ảnh sản phẩm trên thị trường trong nước và xuất khẩu. Nhờ đó, nhiều sản phẩm đã tăng giá bán 15-30%, cải thiện thu nhập cho người nông dân và doanh nghiệp.

Đáng chú ý, tại tỉnh Nam Định - một trong những địa phương đi đầu trong ứng dụng truy xuất nguồn gốc, ông Lê Văn Thanh, Công ty TNHH Thương mại Thanh Đoàn, cho biết: “Chúng tôi đã triển khai hệ thống mã QR cho từng bao bì sản phẩm. Người tiêu dùng chỉ cần dùng điện thoại thông minh để quét mã là có thể biết được toàn bộ thông tin về giống lúa, quy trình chăm sóc, thời điểm thu hoạch và đóng gói”.

Một nghiên cứu do Viện Nghiên cứu Phát triển Nông thôn Việt Nam thực hiện vào năm 2023 cho thấy: các sản phẩm nông nghiệp có hệ thống truy xuất nguồn gốc rõ ràng có tỷ lệ tái mua cao hơn 35% so với sản phẩm truyền thống, đồng thời có khả năng tiếp cận thị trường cao hơn 40%.

Tại Hà Nội, Hợp tác xã Thanh Hà (Thường Tín) áp dụng hệ thống truy xuất nguồn gốc cho rau mầm hữu cơ. Bà Bùi Thị Thanh Hà - Giám đốc HTX chia sẻ: “Chúng tôi áp dụng mã QR cho sản phẩm rau mầm hữu cơ. Khách hàng chỉ cần quét mã là có thể tra cứu toàn bộ quy trình sản xuất, thời gian thu hoạch và địa điểm đóng gói. Điều này giúp sản phẩm được đánh giá cao về độ tin cậy, đồng thời giá bán cũng tăng khoảng 20% so với trước đây”.

Đối với người tiêu dùng, khảo sát của Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Nông thôn cho thấy trên 70% người mua hàng ưu tiên chọn sản phẩm có thể kiểm tra được nguồn gốc xuất xứ bằng mã QR hoặc tem điện tử. Điều này chứng tỏ minh bạch hóa thông tin là yếu tố ngày càng quan trọng trong quyết định mua hàng.

Việc triển khai minh bạch hóa thông tin trong nông nghiệp vẫn còn đối mặt với hàng loạt thách thức lớn

Trước hết, phần lớn nông dân sản xuất nhỏ lẻ vẫn còn hạn chế về kiến thức công nghệ và kỹ năng vận hành các hệ thống truy xuất nguồn gốc. Việc đầu tư chi phí ban đầu cho thiết bị, phần mềm và đào tạo cũng là rào cản không nhỏ.

Bên cạnh đó, một số nơi chưa có sự phối hợp đồng bộ giữa chính quyền, doanh nghiệp và người dân dẫn đến việc ứng dụng công nghệ còn manh mún, thiếu hệ thống tổng thể, gây khó khăn trong việc kiểm soát và chuẩn hóa dữ liệu. Ngoài ra, việc kiểm soát chất lượng, quy trình sản xuất theo các tiêu chuẩn GAP vẫn còn chưa đồng đều, có nơi còn tình trạng “trên giấy” hoặc gian lận khiến niềm tin của người tiêu dùng bị ảnh hưởng.

Mặt khác, thói quen tiêu dùng truyền thống và kênh phân phối phân tán cũng là rào cản lớn khiến sản phẩm có mã truy xuất chưa thực sự phổ biến rộng rãi, đặc biệt tại các vùng sâu vùng xa. Cuối cùng, các sản phẩm minh bạch thường có giá cao hơn do chi phí đầu tư nên chưa thể tiếp cận được với mọi phân khúc khách hàng, làm hạn chế quy mô phát triển.

Trước các thách thức này, nhiều địa phương đã chủ động xây dựng chương trình hỗ trợ, đào tạo nâng cao kỹ năng số cho người nông dân và doanh nghiệp nhỏ. Chương trình của Sở NN&PTNT tỉnh Nam Định là một ví dụ điển hình, khi phối hợp với các đơn vị công nghệ tổ chức các lớp tập huấn, hỗ trợ cài đặt phần mềm và quản lý dữ liệu truy xuất nguồn gốc.

Các tổ chức xã hội, viện nghiên cứu cũng đóng vai trò quan trọng trong việc nghiên cứu, chuyển giao công nghệ và xây dựng mô hình mẫu để nhân rộng. Viện Chính sách và Chiến lược phát triển NNNT đã đề xuất các cơ chế hỗ trợ tài chính, kỹ thuật cho các hợp tác xã và doanh nghiệp nhỏ.

Doanh nghiệp là lực lượng chủ lực trong việc ứng dụng công nghệ và tạo dựng thị trường. Nhiều doanh nghiệp lớn đã xây dựng chuỗi cung ứng hiện đại, kết nối trực tiếp với người tiêu dùng qua kênh online, từ đó mở rộng thị trường cho các sản phẩm minh bạch.

Đặc biệt, sự xuất hiện của các startup công nghệ nông nghiệp (Agtech) đã tạo ra nhiều giải pháp sáng tạo, từ phần mềm quản lý canh tác, thiết bị kiểm tra chất lượng đến nền tảng thương mại điện tử chuyên biệt cho sản phẩm nông nghiệp minh bạch.

Mô hình HTX rau an toàn Thanh Hà là minh chứng điển hình cho hiệu quả của việc áp dụng công nghệ minh bạch. Bắt đầu từ năm 2019, HTX này đã xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc bằng QR code, kết hợp với tiêu chuẩn VietGAP nghiêm ngặt. Nhờ đó, sản phẩm không chỉ được thị trường Hà Nội đón nhận mà còn xuất khẩu sang các nước phát triển.

Mô hình này còn tạo ra hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng người nông dân, khi họ thấy rõ lợi ích cụ thể từ việc minh bạch thông tin, thu nhập tăng lên và khả năng bảo vệ thương hiệu. Một số tỉnh như Đồng Tháp, Hậu Giang cũng đã triển khai dự án “Nông nghiệp số” nhằm số hóa quy trình sản xuất và quản lý thông tin, từ đó giúp cải thiện hiệu quả và minh bạch sản phẩm.

Minh bạch hóa thông tin là bước đi không thể đảo ngược trong tiến trình phát triển nông nghiệp hiện đại và xây dựng nông thôn mới. Tuy nhiên, để thực sự nâng cao giá trị sản phẩm và đời sống người nông dân, các bên liên quan cần phối hợp chặt chẽ, từ chính quyền, doanh nghiệp đến người dân.

Chính quyền cần xây dựng khung pháp lý rõ ràng, cơ chế hỗ trợ tài chính, kỹ thuật phù hợp, đồng thời thúc đẩy việc nâng cao nhận thức và kỹ năng công nghệ số cho người dân. Doanh nghiệp cần đầu tư bài bản hơn vào hệ thống quản lý truy xuất nguồn gốc, đồng thời phát triển kênh phân phối hiện đại, mở rộng thị trường trong nước và quốc tế.

Người nông dân cần tiếp tục nâng cao kiến thức, kỹ năng và tuân thủ quy trình sản xuất nhằm tạo ra sản phẩm có giá trị thực, bảo vệ thương hiệu cá nhân và cộng đồng. Việc nhân rộng mô hình thành công, đồng thời tích hợp minh bạch hóa với các yếu tố phát triển bền vững khác như bảo vệ môi trường, phát triển kinh tế tuần hoàn sẽ tạo nên sức mạnh tổng thể cho nông nghiệp Việt Nam.

Minh bạch hóa thông tin không đơn thuần là một công nghệ mà là chiến lược sống còn để phát triển sản phẩm nông thôn mới có chất lượng và giá trị cao. Đây chính là “điểm cân bằng” giúp liên kết hiệu quả giữa người sản xuất – nhà quản lý – người tiêu dùng, góp phần đưa nông nghiệp Việt Nam vươn tầm quốc tế.

Việc nhìn nhận đúng tầm quan trọng và đầu tư đồng bộ, bền vững vào minh bạch hóa thông tin sẽ mở ra cơ hội vàng cho nông thôn mới Việt Nam phát triển năng động, bền vững, góp phần xây dựng nền nông nghiệp hiện đại, xanh, sạch, an toàn và hội nhập sâu rộng.