Theo thông tin từ Bộ TN&MT, Việt Nam hiện đang thải ra môi trường hơn 60.000 tấn rác sinh hoạt mỗi ngày, trong đó có hơn 60% là rác thải sinh hoạt đô thị. Tuy nhiên, hơn 70% lượng rác này vẫn được xử lý thông qua phương pháp chôn lấp, làm lãng phí tài nguyên từ rác thải và nhất là gây ô nhiễm môi trường. Một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên là do Việt Nam chưa triển khai hiệu quả việc phân loại CTRSH tại nguồn. Để giải quyết vấn đề này, Luật Bảo vệ môi trường 2020 đã đưa ra các quy định rất cụ thể về việc quản lý CTRSH.

Luật BVMT năm 2020 đã dành 6 điều quy định rõ ràng về việc phân loại, lưu giữ, chuyển giao; chi phí thu gom vận chuyển; xử lý ô nhiễm, cải tạo môi trường bãi chôn lấp CTRSH. Luật BVMT 2020 đã có sự thay đổi căn bản và vượt bậc trong quy định về chi trả phí thu gom, vận chuyển, xử lý CTRSH theo hướng chuyển từ tư duy nhà nước chi trả sang cho các chủ thể phát sinh tự chi trả.

Luật đã thay đổi căn cứ xác định chi phí thu gom, vận chuyển, xử lý CTSH bằng cách căn cứ vào khối lượng hoặc thể tích chất thải đã được phân loại để tính chi phí phải trả cho việc thu gom, vận chuyển, xử lý. CTR có khả năng tái sử dụng, tái chế, chất thải nguy hại phát sinh từ hộ gia đình, cá nhân đã được phân loại riêng thì không phải chi trả giá dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý.

Nguyên tắc phân loại CTRSH

Theo điều 75 Luật BVMT năm 2020, CTRSH (hay còn gọi là rác thải) phát sinh từ hộ gia đình, cá nhân được phân loại theo nguyên tắc như sau: CTR có khả năng tái sử dụng, tái chế; chất thải thực phẩm; CTRSH khác. Phân loại CTRSH là việc làm bắt buộc với mọi cá nhân và hộ gia đình.

Từ ngày 1/1/2025, phân loại CTRSH sẽ được thực hiện theo nguyên tắc thu giá thu gom, vận chuyển, xử lý CTRSH theo lượng (theo khối lượng hoặc thể tích). Cụ thể, các loại CTRSH sẽ được phân loại thành chất thải có khả năng tái sử dụng, tái chế, chất thải thực phẩm và các loại CTRSH khác. UBND cấp tỉnh phát hành các túi (có màu sắc khác nhau) để đựng chất thải đã được phân loại. Hộ gia đình, cá nhân mua các túi này về để đựng chất thải thay cho việc nộp phí vệ sinh hoặc phí thu gom, xử lý CTRSH như hiện nay.

Đối với hộ gia đình, cá nhân ở đô thị chất thải có thể tái chế và chất thải nguy hại (pin, ắc quy) được để riêng và có thể chuyển giao miễn phí cho tổ chức thu gom (hoặc bán phế liệu); chất thải thực phẩm được cho vào túi (có màu xanh); chất thải khác được cho vào túi (có màu vàng), để chuyển giao cho đơn vị thu gom. Chất thải thực phẩm có thể được sử dụng làm phân bón hữu cơ, làm thức ăn chăn nuôi…

Đối với hộ gia đình, cá nhân ở nông thôn phát sinh CTRSH sau khi thực hiện phân loại phải thực hiện quản lý như sau: khuyến khích tận dụng tối đa chất thải thực phẩm để làm phân bón hữu cơ, làm thức ăn chăn nuôi; chất thải rắn có khả năng tái sử dụng, tái chế được chuyển giao cho tổ chức, cá nhân tái sử dụng; tái chế hoặc cơ sở có chức năng thu gom, vận chuyển CTRSH; chất thải thực phẩm nếu không được tận dụng làm thức ăn chăn nuôi hoặc làm phân bón hữu cơ phải được chuyển giao cho cơ sở có chức năng thu gom, vận chuyển CTRSH; CTRSH khác phải được chứa, đựng trong bao bì theo quy định và chuyển giao cho cơ sở có chức năng thu gom, vận chuyển CTRSH. Đối với chất thải cồng kềnh, phải được phân loại, tập kết, chuyển giao, vận chuyển, xử lý theo quy định của UBND cấp tỉnh.

Nếu hộ gia đình cá nhân không phân loại CTRSH thì phải để toàn bộ CTRSH không được phân loại vào túi đựng CTRSH khác (túi màu vàng).

Đơn vị thu gom có thể từ chối thu gom nếu CTRSH không được đựng vào túi do UBND phát hành. Hộ gia đình, cá nhân không đựng CTRSH trong túi do UBND phát hành thì có thể bị xử phạt đến 1.000.000 đồng.

Quy định về thu gom, vận chuyển CTRSH

Cơ sở thu gom, vận chuyển CTRSH có trách nhiệm phối hợp với UBND cấp xã, cộng đồng dân cư, đại diện khu dân cư trong việc xác định thời gian, địa điểm, tần suất và tuyến thu gom và công bố rộng rãi. Đồng thời có quyền từ chối thu gom, vận chuyển CTRSH của hộ gia đình, cá nhân không phân loại, không sử dụng bao bì đúng quy định và thông báo cho cơ quan có thẩm quyền để kiểm tra, xử lý theo quy định của pháp luật, trừ trường hợp hộ gia đình, cá nhân sử dụng bao bì của CTRSH khác theo quy định.

Quy định về chi phí thu gom, vận chuyển, xử lý CTRSH

CTR có khả năng tái sử dụng, tái chế, chất thải nguy hại phát sinh từ hộ gia đình, cá nhân đã được phân loại riêng thì không phải chi trả giá dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý. CTR có khả năng tái sử dụng, tái chế và chất thải thực phẩm nếu không được phân loại thì phải chi trả giá dịch vụ thu gom, vận chuyển, xử lý như đối với CTRSH khác.

UBND cấp tỉnh quy định chi tiết về quản lý CTRSH của hộ gia đình, cá nhân trên địa bàn; quy định giá cụ thể đối với dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý; quy định cụ thể hình thức và mức kinh phí hộ gia đình, cá nhân phải chi trả cho công tác thu gom, vận chuyển và xử lý dựa trên khối lượng hoặc thể tích chất thải đã được phân loại.

Lộ trình thực hiện việc phân loại CTRSH

Nghị định 45/2022/NĐ-CP ngày 07/7/2022 của Chính phủ "quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực BVMT” có hiệu lực từ ngày 25/8/2022 theo đó có quy định hộ gia đình, cá nhân không phân loại CTRSH, không sử dụng bao bì chứa rác sẽ bị phạt tiền (tuy nhiên, việc xử phạt chỉ áp dụng từ sau ngày 31/12/2024).

Từ ngày 25/8/2022 đến 31/12/2024 là khoảng thời gian giúp cho người dân nhận thức được tầm quan trọng của việc phân loại rác thải, làm quen với việc phân loại rác thải hàng ngày; hiểu và xem việc phân loại rác như một tập quán trong đời sống hằng ngày, xem rác như một nguồn tài nguyên, có lợi cho chính họ và cộng đồng xã hội.

Sau ngày 31/12/2024, hộ gia đình, cá nhân không thực hiện phân loại rác theo quy định sẽ bị xử phạt theo quy định.