Tạo sự chủ động cho chính quyền địa phương

Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025 được Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV thông qua đã chính thức cụ thể hóa Hiến pháp năm 2013 và xác lập mô hình tổ chức chính quyền địa phương 02 cấp (cấp tỉnh và cấp xã) thống nhất trong cả nước, phân định rõ nhiệm vụ, thẩm quyền và cơ cấu tổ chức bộ máy của từng cấp chính quyền (tỉnh, xã/ phường/đặc khu).

Tháng 6 năm 2025, Chính phủ đồng loạt ban hành 28 Nghị định về phân cấp, phân quyền cho chính quyền địa phương. Đây được coi là cuộc cải cách thể chế sâu sắc, thể hiện tư duy đổi mới mạnh mẽ trong quản trị quốc gia. Nếu được thực thi nghiêm túc và đồng bộ, đây có thể trở thành bước ngoặt mở đường cho một nền hành chính hiện đại, hiệu lực, hiệu quả – đúng như khát vọng của Đảng, Nhà nước và nhân dân ta.

“Việc ban hành đồng loạt 28 Nghị định về phân cấp, phân quyền là kết quả của một quá trình rà soát khối lượng nhiệm vụ, quyền hạn khổng lồ của các bộ, ngành và chính quyền các cấp. Theo thống kê chính thức, đã có 6.738 nhiệm vụ, thẩm quyền được rà soát, trong đó 2.718 nhiệm vụ trọng tâm được đề xuất phân định rõ ràng: 1.470 nhiệm vụ được phân cấp, phân quyền cho chính quyền địa phương; 1.248 nhiệm vụ được phân định giữa cấp tỉnh và cấp xã. Đây không chỉ là con số – mà là minh chứng cho một nỗ lực bền bỉ, kiên trì và rất bài bản để tháo gỡ tình trạng “trung ương làm thay”, “địa phương chờ chỉ đạo”, và tình trạng “xin – cho” kéo dài trong nhiều lĩnh vực”[1].

Đáng chú ý, tại các nghị định phân quyền, phân cấp, phân định thẩm quyền quy định lồng ghép việc thực hiện trực tuyến nhiều thủ tục hành chính (yêu cầu kết nối các cơ sở dữ liệu và tra cứu thông tin, người dân không phải cung cấp nếu đã có thông tin trong các cơ sở dữ liệu) và thực hiện chủ trương “phi địa giới” trong tiếp nhận giải quyết thủ tục hành chính.

Nhiều năm qua, chúng ta đã chứng kiến những bất cập khi mô hình quản lý còn nặng tính tập trung. Quyền lực tập trung vào cấp trên, đặc biệt là Trung ương và cấp tỉnh, đã dẫn đến tình trạng "trên nóng, dưới lạnh", trì trệ trong giải quyết công việc và bỏ lỡ những cơ hội phát triển. Hầu hết các quyết định quan trọng từ quy hoạch, đầu tư cho đến các chính sách xã hội nhỏ nhất, đều phải thông qua một quy trình xét duyệt phức tạp, tốn kém thời gian và nguồn lực.

Hơn nữa, sự không rõ ràng trong phân công trách nhiệm dễ dẫn đến tình trạng chồng chéo, đùn đẩy công việc. Người dân không biết nên tìm đến cơ quan nào để giải quyết vấn đề của mình. Một dự án bị chậm trễ, cấp huyện đổ lỗi cho quy trình của cấp tỉnh, cấp tỉnh lại cho rằng do hồ sơ của cấp huyện không đầy đủ. Sự "vô chủ" trong trách nhiệm này làm giảm sút nghiêm trọng niềm tin của người dân vào bộ máy công quyền. Việc đẩy mạnh phân quyền, phân cấp, tạo sự chủ động cho chính quyền địa phương theo nguyên tắc "địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm" nhằm nâng cao hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động của chính quyền địa phương các cấp.

Mang lại lợi ích cho người dân, tạo động lực cho phát triển

Khi việc phân cấp, phân quyền và phân định thẩm quyền được thực hiện triệt để, những tác động tích cực sẽ thể hiện rõ nét trên nhiều phương diện.

Một là, nâng cao hiệu quả quản lý và dịch vụ công: Các vấn đề của địa phương sẽ được giải quyết nhanh chóng ngay tại chỗ thay vì phải chờ đợi cấp trên. Điều này giúp rút ngắn thời gian xử lý các thủ tục hành chính, đẩy nhanh tiến độ các dự án, thu hút đầu tư và tạo ra môi trường kinh doanh thuận lợi, kích thích nền kinh tế phát triển. Người dân và doanh nghiệp sẽ được hưởng lợi trực tiếp từ sự nhanh nhạy và linh hoạt của chính quyền cơ sở.

Hai là, tăng cường trách nhiệm giải trình: Với thẩm quyền rõ ràng, mỗi cấp chính quyền phải tự chịu trách nhiệm về những quyết định của mình. Điều này buộc các cán bộ phải làm việc chuyên nghiệp, thận trọng và hiệu quả hơn. Khi sai phạm xảy ra, việc truy cứu trách nhiệm sẽ trở nên dễ dàng và minh bạch hơn. Trách nhiệm giải trình cao sẽ góp phần ngăn chặn tình trạng tham nhũng, lãng phí và tiêu cực trong bộ máy công quyền.

Ba là, phát huy quyền làm chủ và sự tham gia của người dân: Khi chính quyền gần dân và hiệu quả hơn, người dân có thể tham gia vào quá trình xây dựng, giám sát các chính sách tại địa phương mình. Sự tham gia của cộng đồng không chỉ giúp các chính sách sát với thực tế hơn mà còn tạo ra sự đồng thuận xã hội cao, là động lực để thực hiện thành công các mục tiêu phát triển.

Thách thức lớn

Tuy nhiên, cuộc cải cách này cũng đặt ra những thách thức lớn mà nếu không vượt qua, sẽ khó đạt được hiệu quả mong muốn.

Thứ nhất, năng lực của đội ngũ cán bộ: Cán bộ địa phương phải có đủ năng lực chuyên môn, bản lĩnh chính trị và đạo đức công vụ để thực thi những quyền hạn mới được trao. Nếu phân quyền cho một chính quyền cơ sở yếu kém về năng lực, thiếu minh bạch, có thể dẫn đến những quyết định sai lầm, gây hậu quả nghiêm trọng.

Thứ hai, thay đổi tư duy: Tư duy "xin-cho" đã ăn sâu vào một bộ phận không nhỏ cán bộ. Việc chuyển từ tư duy quản lý sang tư duy kiến tạo đòi hỏi một quá trình dài và sự quyết tâm rất lớn của cả hệ thống chính trị .

Thứ ba, hệ thống pháp luật: Để phân cấp, phân quyền hiệu quả, cần có một hệ thống pháp luật đồng bộ, rõ ràng, làm căn cứ cho việc thực thi. Sự thiếu hụt hoặc chồng chéo của các quy định pháp lý sẽ gây khó khăn, thậm chí là cản trở quá trình cải cách.

Kiến nghị

Để phân cấp, phân quyền không chỉ dừng lại ở chủ trương mà thực sự đi vào cuộc sống, cần một lộ trình cụ thể và những giải pháp đồng bộ.

Một là, tăng cường đào tạo và bồi dưỡng cán bộ: Đây là giải pháp nền tảng. Cần xây dựng các chương trình đào tạo chuyên sâu về kỹ năng quản lý, lãnh đạo, tài chính, quy hoạch cho cán bộ địa phương. Đặc biệt, cần chú trọng đào tạo về đạo đức công vụ và trách nhiệm giải trình.

Hai là, ứng dụng công nghệ thông tin: Việc số hóa các quy trình, thủ tục hành chính sẽ giúp việc phân cấp, phân quyền trở nên minh bạch và hiệu quả hơn. Các nền tảng công nghệ sẽ là công cụ đắc lực để cấp trên giám sát, kiểm tra hoạt động của cấp dưới mà không cần can thiệp quá sâu vào quá trình thực thi.

Ba là, xây dựng cơ chế giám sát và phản biện độc lập: Cần có sự tham gia của các tổ chức xã hội, cộng đồng vào việc giám sát hoạt động của chính quyền địa phương. Cơ chế giám sát chặt chẽ sẽ giúp phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm, đảm bảo việc phân cấp, phân quyền không bị lạm dụng.

Bốn là, thí điểm các mô hình mới: Trước khi nhân rộng, nên thí điểm các mô hình phân cấp, phân quyền tại một số địa phương có đủ điều kiện. Việc này sẽ giúp rút kinh nghiệm, hoàn thiện các quy định và cơ chế trước khi áp dụng trên phạm vi toàn quốc.

Năm là, Cải cách tài chính ngân sách: Cần phân định rõ nguồn thu và nhiệm vụ chi cho từng cấp chính quyền. Việc trao quyền tự chủ về tài chính sẽ là động lực mạnh mẽ để các địa phương chủ động trong việc thu hút đầu tư, khai thác tiềm năng và phát triển kinh tế - xã hội.

Phân cấp, phân quyền và phân định thẩm quyền là một cuộc cách mạng trong quản lý nhà nước, đòi hỏi sự kiên trì, quyết tâm và đồng bộ từ tất cả các cấp. Khi được thực hiện thành công, nó sẽ giải phóng mọi nguồn lực, tạo ra một bộ máy chính quyền năng động, hiệu quả và thực sự vì dân, vì nước.

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

[1] TS. Nguyễn Sĩ Dũng, Phân cấp, phân quyền: Một bước ngoặt kiến tạo trong quản trị quốc gia, Tạp chí điện tử Pháp lý, https://phaply.net.vn/phan-cap-phan-quyen-mot-buoc-ngoat-kien-tao-trong-quan-tri-quoc-gia-a260290.html, truy cập ngày 26/8/2025