Ngày 8/8, Cơ quan Khí tượng Nhật Bản (JMA) phát đi cảnh báo "siêu động đất" đầu tiên sau khi một trận động đất mạnh 7,1 độ richter làm rung chuyển tỉnh Miyazaki ở phía Nam nước này. Trận động đất ở Miyazaki đã khiến ít nhất 16 người bị thương và gây ra những đợt sóng thần nhỏ cao tới 50 cm, và lan tới bờ biển của Nhật Bản khoảng nửa giờ sau đó.

Trận động đất này có tâm chấn nằm ngoài khơi, cách mặt đất khoảng 25 km, gần một vùng trũng đáy biển gọi là rãnh Nankai. Dưới rãnh này có một khu vực đứt gãy lớn, và các chuyên gia lo ngại rằng cơn địa chấn ở Miyazaki có thể đã làm thay đổi sự phân bố áp lực dọc theo khu vực này, có thể dẫn đến một trận động đất siêu lớn với cường độ 8 độ richter hoặc lớn hơn. Chính phủ Nhật Bản ước tính rằng một cơn địa chấn như vậy có thể khiến hàng trăm nghìn người thiệt mạng.

"Khả năng xảy ra một trận động đất quy mô lớn được cho là cao hơn so với điều kiện bình thường", JMA cho biết trong một thông báo đi kèm với cảnh báo vào hôm 8/8. Cảnh báo siêu động đất dự kiến sẽ có hiệu lực trong khoảng một tuần, mặc dù cơ quan này khuyên cư dân ở miền nam Nhật Bản cần tiếp tục cảnh giác và chuẩn bị ngay cả sau khi thời gian này trôi qua.

Nguy cơ xảy ra siêu động đất siêu là bao nhiêu?

Khả năng xảy ra một trận động đất lớn hơn tại khu vực trong khoảng một tuần tới là khoảng 1 trên vài trăm lần, nhà địa chấn học Naoshi Hirata của Đại học Tokyo cho biết trong một cuộc họp báo chung với JMA.

Ông Hirata cũng nói rằng khả năng xảy ra một trận động đất có cường độ 8 hoặc 9 độ richter tại rãnh Nankai trong vòng 30 năm tới là 70 đến 80%.

“Luôn có nguy cơ dài hạn tồn tại, nhưng nguy cơ ngắn hạn đã tăng lên do trận động đất 7,1 độ richter. Nguy cơ ngắn hạn này sẽ giảm dần mỗi ngày nếu không xảy ra trận động đất nào khác”, nhà địa vật lý Morgan Page của Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ ở Pasadena, California, cho biết.

Nhật Bản không còn xa lạ với các trận siêu động đất, và cảnh báo hôm 8/8 không phải là dấu hiệu cho thấy các xu hướng hoạt động địa chấn dài hạn đang thay đổi ở Nhật Bản. Cảnh báo này là loại cảnh báo cao thứ hai theo giao thức “Thông tin Thêm về Động đất rãnh Nankai”, được giới thiệu vào năm 2017. Giao thức này được kích hoạt khi xảy ra trận động đất có cường độ 6,8 hoặc lớn hơn dọc theo hoặc gần rãnh Nankai. Loại cảnh báo cao nhất sẽ được kích hoạt khi có trận động đất cường độ 8,0 hoặc lớn hơn.

Rãnh Nankai là nơi các mảng kiến tạo Á - Âu và Philippine giao nhau. Tại ranh giới giữa hai mảng này là một khu vực đứt gãy lớn gọi là đứt gãy Nankai, nơi diễn ra các trận động đất có cường độ 8 hoặc lớn hơn theo thời gian sau 100 đến 150 năm. Trận động đất gần đây nhất xảy ra vào năm 1946 với cường độ khoảng 8,1 độ richter.

Hôm 9/8, một trận động đất cường độ 5,3 độ richter đã xảy ra ở độ sâu khoảng 10 km dưới tỉnh Kanagawa gần Tokyo, nằm ngoài khu vực cảnh báo động đất siêu lớn Rãnh Nankai.

Các trận động đất nối tiếp nhau thường xuyên xảy ra?

Không hiếm khi xảy ra trường hợp một trận động đất kích hoạt một trận động đất lớn hơn ngay sau đó. Theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ, quan sát cho thấy có trung bình khoảng 5% khả năng một trận động đất sẽ được nối tiếp bởi một trận động đất lớn hơn ở gần đó trong vòng một tuần. Tuy nhiên, không thể dự đoán chính xác động đất hoặc biết liệu một trận địa chấn sẽ được nối tiếp bởi một trận khác ngay sau đó hay không.

Năm 2023, các nhà nghiên cứu báo cáo rằng nếu xảy ra một trận siêu động đất làm đứt gãy Nankai, khả năng xảy ra thêm một trận siêu động đất trong vòng một tuần sẽ tăng lên từ 2,1% đến 77%, hoặc tăng lên từ 100 đến 3.600 lần so với bình thường.

Để chuẩn bị cho các trận động đất, Nhật Bản đã triển khai hệ thống cảnh báo động đất toàn quốc đầu tiên trên thế giới vào năm 2007. Hệ thống này phát hiện các sóng đầu tiên sinh ra từ dưới lòng đất bởi các trận động đất và nhằm phát cảnh báo trước khi các sóng chậm hơn, gây hại hơn đến. Khi trận động đất cường độ 9,1 độ richter xảy ra ở Tohoku vào năm 2011, hệ thống này đã cung cấp cho người dân ở Tokyo thời gian trước khi mặt đát rung lắc mạng là một phút.

Đạo luật Tiêu chuẩn Xây dựng năm, Bản sửa đổi Tòa nhà chống động đất

Hiểu cách chuẩn bị tối ưu cho các trận động đất cường độ lớn giúp Nhật Bản giảm thiểu thiệt hại và điều này xuất phát từ những kinh nghiệm tích lũy qua nhiều thập kỷ, theo ông Keith Porter, Kỹ sư trưởng tại Viện Giảm thiểu Rủi ro Thảm họa Canada. Ngoài sự quản lý chặt chẽ của chính phủ, các quy định xây dựng chống động đất cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu thiệt hại.

Các quy định này liên tục được xem xét và cập nhật. Ban đầu, quy định xây dựng được đưa ra vào năm 1923, sau trận động đất mạnh 7,9 độ richter khiến hơn 140.000 người thiệt mạng và phá hủy hàng trăm công trình. Trong những lần sửa đổi sau đó, đáng chú ý nhất là Luật Tiêu chuẩn Xây dựng năm 1950 và Sửa đổi Tiêu chuẩn Chống Động đất năm 1981.

Theo đó, các điều trong Luật này quy định cụ thể tiêu chuẩn mà các tòa nhà cần đạt được trong trường hợp động đất. Luật năm 1950 đề ra rằng các tòa nhà phải có khả năng chịu đựng động đất cường độ 7 mà không gặp phải những vấn đề nghiêm trọng.

Luật sửa đổi năm 1981 yêu cầu, khi động đất mạnh đến 7 độ xảy ra, các tòa nhà chống động đất chỉ được phép chịu thiệt hại nhẹ và vẫn phải duy trì chức năng hoạt động bình thường. Đối với những trận động đất mạnh hơn, tòa nhà đạt chuẩn chống động đất là tòa nhà không bị sụp đổ.

Ông Porter giải thích rằng “tòa nhà được coi là thành công nếu nó không sụp đổ và không gây tử vong trong động đất, ngay cả khi thiệt hại nặng nề đến mức không thể sửa chữa”. Điều này giúp tối thiểu hóa số lượng thương vong do nhà cửa đổ vỡ trong động đất.

Bên cạnh đó, các tòa nhà ở Nhật Bản được thiết kế để chống lại rung lắc. Một trong những phương pháp phổ biến là lắp đặt lớp đệm từ vật liệu hấp thụ tốt như cao su dưới nền móng tòa nhà, giúp giảm thiểu chấn động từ sự dịch chuyển của mặt đất. Ngoài ra, việc xây dựng tòa nhà trên một lớp đệm dày để phân tách tòa nhà khỏi mặt đất trong trường hợp xảy ra chuyển động đất cũng được áp dụng.

Tuy nhiên, một số thách thức đặc biệt có thể phát sinh tùy thuộc vào vị trí của tòa nhà, chẳng hạn như khi công trình nằm trên vùng đất dễ bị thủy phân, nơi nền đất không thể chịu được sức nặng của tòa nhà.

Hậu quả của động đất lớn như hỏa hoạn hay sóng thần cũng góp phần tàn phá nhà cửa, và đó là lý do vì sao các quy định an toàn xây dựng chỉ là một phần trong chiến lược chung sống với động đất tại Nhật Bản.