Tái diễn chiêu trò giả bệnh nhân nghèo để xin từ thiện: Trục lợi tiền từ thiện có bị truy cứu trách nhiệm hình sự?

Mới đây, một người đàn ông tên N. ở phường Tân Lập, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk đã đăng lên mạng xã hội phản ánh việc con gái 9 tháng tuổi bị bạo hành bầm tím má khi gửi tại điểm trông giữ trẻ trên địa bàn phường kèm theo lời "cầu cứu" cơ quan chức năng vào cuộc.[1]

Trong bài viết, anh N. thông tin việc con mình đang điều trị tại Bệnh viện Đa khoa vùng Tây Nguyên do bị ho, ói, viêm ruột. Sau khi thông tin trên được đăng tải, cộng đồng mạng đã gửi tiền vào tài khoản của người đàn ông này để giúp đỡ với số tiền 495 triệu đồng.

Tuy vậy, kết quả xác minh cho thấy cháu bé bị ngã lên đống đồ chơi, không có việc bị bạo hành. Với số tiền từ thiện anh N. đã nhận được, công an phường sở tại đang xin ý kiến của cấp trên để xử lý.

Về lý do đăng tải thông tin trên mạng xã hội, anh N cho rằng do thương con gái nên đã đăng tin để đòi lại công bằng cho cháu và hoàn cảnh của anh hiện tại khá khó khăn khi đang là bố đơn thân.

Tương tự, trước đó trên mạng xã hội cũng lan truyền đoạn clip người phụ nữ ôm đứa trẻ gào khóc cầu cứu trong khuôn viên Bệnh viện Nhi đồng, TP.HCM với nội dung bị móc túi mất số tiền 9,5 triệu đồng để kêu gọi mọi người giúp đỡ.[2]

Song, theo cơ quan công an, người phụ nữ trong clip là Hồ Thị Xuân (SN 1987, ở Lâm Đồng) và thông tin bị móc túi mất số tiền 9,5 triệu đồng là sai sự thật. Cá nhân này cũng thừa nhận không có chuyện mình bị dàn cảnh móc túi mà do "vô ý" làm mất.

Thời gian qua, những bài viết trên mạng xã hội với nội dung sai sự thật về những bệnh nhân "ảo" mắc bệnh hiểm nghèo, có hoàn cảnh khó khăn đang điều trị tại các bệnh viện nhằm kêu gọi từ thiện xuất hiện ngày càng nhiều.

Mặc dù các cơ sở y tế đã lên tiếng cảnh báo về vấn nạn này, song do tâm lý nhẹ dạ, cả tin không ít người vẫn chuyển tiền vào tài khoản của các đối tượng có hành vi giả mạo, đăng tin sai sự thật, lừa đảo.

Các hành vi bị nghiêm cấm trong kêu gọi từ thiện

Theo Điều 5 Nghị định 93/2021/NĐ-CP quy định các hành vi bị nghiêm cấm trong kêu gọi từ thiện bao gồm:[3]

- Cản trở hoặc ép buộc tổ chức, cá nhân tham gia vận động, đóng góp, tiếp nhận, phân phối và sử dụng nguồn đóng góp tự nguyện.

- Báo cáo, cung cấp thông tin không đúng sự thật; chiếm đoạt; phân phối, sử dụng sai mục đích, không đúng thời gian phân phối, đối tượng được hỗ trợ từ nguồn đóng góp tự nguyện.

- Lợi dụng công tác vận động, tiếp nhận, phân phối và sử dụng nguồn đóng góp tự nguyện để trục lợi hoặc thực hiện các hoạt động xâm phạm an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội.

Như vậy, hành vi trục lợi tiền từ thiện là một trong những hành vi bị nghiêm cấm trong kêu gọi từ thiện.

Trục lợi tiền từ thiện có bị truy cứu trách nhiệm hình sự?

Hành vi đăng tải thông tin kêu gọi từ thiện nhưng người bệnh không có thật hoặc có nhưng thông tin không chính xác nhằm mục đích nhận tiền của nhà hảo tâm tùy theo tính chất, mức độ vi phạm có thể bị xử lý hành chính hoặc hình sự.

Xử lý hành chính

Căn cứ theo Điểm c Khoản 1 Điều 15 Nghị định 144/2021/NĐ-CP quy định phạt tiền từ 2.000.000 đồng đến 3.000.000 đồng đối với hành vi dùng thủ đoạn gian dối để chiếm đoạt tài sản.[4]

Lưu ý: Mức phạt nêu trên là mức phạt đối với cá nhân, tổ chức có cùng hành vi vi phạm thì mức phạt tiền sẽ gấp đôi mức phạt tiền đối với cá nhân (Điều 4 Nghị định 144/2021/NĐ-CP)

Đồng thời, tịch thu tang vật, phương tiện vi phạm hành chính đối với hành vi dùng thủ đoạn gian dối để chiếm đoạt tài sản.

Truy cứu trách nhiệm hình sự

Nếu hành vi chiếm đoạt tiền từ thiện có đủ yếu tố cấu thành tội phạm thì cá nhân vi phạm có thể bị xử lý hình sự về tội "Lừa đảo chiếm đoạt tài sản".

Theo Điều 174 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) quy định về mức xử lý hình sự đối với Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản như sau:

"Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản

1. Người nào bằng thủ đoạn gian dối chiếm đoạt tài sản của người khác trị giá từ 2.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng hoặc dưới 2.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:

a) Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi chiếm đoạt tài sản mà còn vi phạm;

b) Đã bị kết án về tội này hoặc về một trong các tội quy định tại các điều 168, 169, 170, 171, 172, 173, 175 và 290 của Bộ luật này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm;

c) Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội;

d) Tài sản là phương tiện kiếm sống chính của người bị hại và gia đình họ; tài sản là kỷ vật, di vật, đồ thờ cúng có giá trị đặc biệt về mặt tinh thần đối với người bị hại.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:

a) Có tổ chức;

b) Có tính chất chuyên nghiệp;

c) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng;

d) Tái phạm nguy hiểm;

đ) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn hoặc lợi dụng danh nghĩa cơ quan, tổ chức;

e) Dùng thủ đoạn xảo quyệt;

g) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 2.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều này.

3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:

a) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;

b) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều này;

c) Lợi dụng thiên tai, dịch bệnh.

4. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân:

a) Chiếm đoạt tài sản trị giá 500.000.000 đồng trở lên;

b) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều này;

c) Lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp.

5. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản."[5]

Như vậy, tùy thuộc vào việc trục lợi tiền từ thiện xảy ra trên thực tế, nếu bị kết án về Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản thì hình phạt chính cao nhất là tù chung thân.

[1] Ngọc Minh, Tung tin giả 'cầu cứu' trên mạng xã hội để kêu gọi từ thiện có thể bị phạt tiền, phạt tù, Báo An ninh Thủ đô, ngày 21/2/2025, https://www.anninhthudo.vn/tung-tin-gia-cau-cuu-tren-mang-xa-hoi-de-keu-goi-tu-thien-co-the-bi-phat-tien-phat-tu-post604061.antd

[2] Biên Thùy, Từ vụ mẹ ôm con cầu cứu ở viện nhi: Đầy rẫy chiêu "lấy nước mắt kiếm tiền", Báo Dân trí, ngày 14/2/2025, https://dantri.com.vn/suc-khoe/tu-vu-me-om-con-cau-cuu-o-vien-nhi-day-ray-chieu-lay-nuoc-mat-kiem-tien-20250214003707266.htm

[3] Nghị định 93/2021/NĐ-CP ngày 27/10/2021 về vận động, tiếp nhận, phân phối và sử dụng các nguồn đóng góp tự nguyện hỗ trợ khắc phục khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, sự cố; hỗ trợ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo.

[4] Nghị định 144/2021/NĐ-CP ngày 31/12/2021 quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực an ninh, trật tự, an toàn xã hội; phòng, chống tệ nạn xã hội; phòng cháy, chữa cháy; cứu nạn, cứu hộ; phòng, chống bạo lực gia đình

[5] Bộ luật hình sự số: 100/2015/QH13 ngày 27/11/2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017).