Trong bối cảnh AI phát triển nhanh chóng, ngày càng đóng vai trò nền tảng quan trọng cho phát triển kinh tế - xã hội, an ninh, quốc phòng, nhiều thảo luận ở các diễn đàn đa phương quan trọng thừa nhận yêu cầu cấp thiết đặt ra cần xây dựng một khung quản trị toàn cầu vừa đủ mềm dẻo để thúc đẩy đổi mới, vừa đủ mạnh mẽ để kiểm soát rủi ro và bảo đảm công bằng.
Ở cấp độ quốc gia, nhiều nước chưa có luật, quy định, hướng dẫn về AI, trong khi có những nước đã ban hành luật, quy định (mang tính chất luật cứng), hoặc hướng dẫn (luật mềm), quy định thử nghiệm (sandbox), cùng các chiến lược, chính sách, kế hoạch hành động về AI, thể hiện cách tiếp cận khác nhau của các quốc gia.
Trên bình diện quốc tế, trong những năm qua, Liên hợp quốc (LHQ) cùng các tổ chức quốc tế chuyên môn như Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa (UNESCO), Tổ chức Y tế thế giới (WHO), Liên hiệp Viễn thông quốc tế (ITU) và các tổ chức quốc tế khác như Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), các nhà lãnh đạo các nước thuộc thuộc Nhóm 7 nước công nghiệp phát triển (G7) đã đưa ra những nguyên tắc, hướng dẫn, khuyến nghị về AI ở mức độ khác nhau.
Nhiều nỗ lực hợp tác đa phương, song phương đang triển khai trên lĩnh vực AI, tuy nhiên thiếu những chuẩn mực chung về AI chấp nhận được với tất cả các nước, thiếu khung quản trị toàn cầu về AI. Cảnh báo rủi ro về AI bên cạnh những lợi ích của nó đã được cộng đồng quốc tế đề cập không ít. Đặc biệt, năm 2023, các tổ chức quốc tế liên chính phủ như LHQ, OECD, Ngân hàng thế giới (WB) và Liên minh châu Âu (EU) đã đưa ra những cảnh báo về yêu cầu cấp thiết về quản trị AI toàn cầu.
Trong khung khổ hợp tác của các nước phát triển, OECD đã xây dựng và công bố khung Các nguyên tắc AI từ năm 2019 và cập nhật liên tục đến 2025, có hệ thống trực tuyến theo dõi chính sách và cảnh báo rủi ro AI, nhưng các nguyên tắc và khuyến nghị được áp dụng giới hạn chủ yếu ở các nước thành viên và một số nước khác tự nguyện áp dụng.
EU đã xây dựng và triển khai Đạo luật AI (Quốc hội châu Âu thông qua tháng 3/2024, có hiệu lực 1/8/2024) – bộ luật đầu tiên ở cấp độ khu vực có hiệu lực pháp lý, song giới hạn trong nội khối, trong khi các tập đoàn công nghệ lớn (Big Tech) cho là quá nghiêm ngặt.
Về hạ tầng công nghệ số, báo cáo nghiên cứu của WB về công nghệ số đã nhấn mạnh sự bất bình đẳng trong năng lực hạ tầng số trên thế giới, cảnh báo rằng nếu không có điều phối toàn cầu, AI sẽ làm trầm trọng thêm khoảng cách phát triển giữa các quốc gia.
Về tương lai quản trị AI, vào tháng 9/2024, LHQ đã công bố báo cáo nghiên cứu đầu tiên về Quản trị AI vì lợi ích nhân loại. Đến tháng 10, OECD công bố báo cáo nghiên cứu về Tương lai của quản trị AI toàn cầu, nhấn mạnh nhu cầu đồng tạo lập thể chế giữa chính phủ, khu vực tư nhân và xã hội dân sự để chuyển đổi kinh tế và xã hội. Vào tháng 12 cùng năm, WB cũng công bố một báo cáo nghiên cứu toàn diện về các xu hướng quản trị AI trên toàn cầu, chỉ ra các cách tiếp cận khác nhau của các nước và các kịch bản quản trị AI.
Trong khung khổ LHQ, tại báo cáo Quản trị AI vì lợi ích nhân loại, Hội đồng Cố vấn cấp cao của Tổng thư ký LHQ về AI (thành lập tháng 10/2023) đã đưa ra đề xuất một thiết chế về quản trị AI toàn cầu vì lợi ích nhân loại. Báo cáo này kêu gọi LHQ đặt nền móng cho cấu trúc toàn cầu đầu tiên về quản trị AI dựa trên hợp tác quốc tế; đưa ra 7 hành động chính.
Các đề xuất nổi bật của báo cáo này gồm việc thành lập Hội đồng khoa học quốc tế độc lập về AI và tổ chức Đối thoại chính sách AI toàn cầu ít nhất hai lần mỗi năm, thành lập mạng lưới các trung tâm nghiên cứu AI toàn cầu và xây dựng Quỹ AI toàn cầu để hỗ trợ các nước đang phát triển tiếp cận AI một cách bền vững.
Báo cáo này cũng đề xuất thiết lập Cơ quan AI (AI Office) trong Ban thư ký LHQ để điều phối các sáng kiến AI trong hệ thống LHQ một cách hiệu quả, bền vững. Tuy nhiên, các khuyến nghị này phần lớn mang tính nguyên tắc, tự nguyện, thiếu cơ chế ràng buộc và không đủ lực để điều phối các tập đoàn công nghệ đa quốc gia.
Ngày 26/7/2025, tại Hội nghị AI thế giới - do Trung Quốc tổ chức thường niên từ 2018 - và Hội nghị cấp cao về Quản trị AI toàn cầu, diễn ra tại Thượng Hải, Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường đã lần đầu tiên đưa ra đề xuất thành lập một Tổ chức hợp tác AI toàn cầu và công bố Kế hoạch hành động AI toàn cầu.
Theo đó, Trung Quốc kêu gọi thiết lập một cơ chế hợp tác dựa trên ba nguyên tắc: chia sẻ công bằng thành quả AI, tôn trọng chủ quyền dữ liệu của mỗi quốc gia, và phản đối “chủ nghĩa độc quyền công nghệ”. Trung Quốc ủng hộ mô hình "đối thoại Nam - Bắc bán cầu" về công nghệ, cam kết hỗ trợ các nước đang phát triển qua chương trình “AI+” do chính phủ tài trợ.
Đồng thời, Trung Quốc đề nghị hợp tác về AI trong khung khổ LHQ, ủng hộ triển khai sớm việc thành lập Hội đồng khoa học quốc tế độc lập về AI và tổ chức Đối thoại chính sách AI toàn cầu - như đề xuất của Hội đồng Cố vấn cấp cao về AI của Tổng thư ký LHQ.
Tuy còn gây tranh cãi về mức độ minh bạch và tiêu chuẩn đạo đức, có thể thấy đề xuất này thể hiện rõ mong muốn của Trung Quốc định hình cấu trúc quản trị toàn cầu, thay vì chấp nhận các mô hình do phương Tây dẫn dắt.
Không chỉ các tổ chức và quốc gia đưa ra đề xuất, các học giả cũng tham gia đóng góp ý tưởng về quản trị AI, đáng chú ý là nghiên cứu chính sách mới công bố ngày 1/7/2025 của Tiến sĩ Mark Robinson, Cố vấn cao cấp tại Trường Oxford Martin thuộc Đại học Oxford (Anh quốc).
Nghiên cứu đã đưa ra đề xuất cụ thể và chi tiết nhất cho đến nay về việc thành lập một Cơ quan quốc tế về Trí tuệ nhân tạo (International AI Agency – IAIA). Theo ông Robinson, chỉ khi có một cơ quan quốc tế AI có quyền lực thực chất, tương tự như Cơ quan quốc tế về Năng lượng nguyên tử (IAEA), mới đủ khả năng điều phối, giám sát và kiểm tra AI trên phạm vi toàn cầu.
IAIA sẽ hoạt động dưới sự bảo trợ của LHQ và đảm nhận bốn chức năng chính: xây dựng tiêu chuẩn đạo đức kỹ thuật, giám sát an toàn các mô hình AI cấp cao, kiểm định năng lực và rủi ro, cũng như hỗ trợ kỹ thuật cho các quốc gia đang phát triển.
T.S. Robinson nhấn mạnh, nếu chờ đợi điều kiện địa chính trị lý tưởng mới bắt đầu xây dựng IAIA thì sẽ quá muộn. Ông đề xuất lộ trình hai giai đoạn: (i) Khởi động ngay giai đoạn đầu (2025-2028): trao cho Hội đồng Cố vấn cấp cao về AI của Tổng thư ký LHQ đóng vai trò kết nối chính sách, có thể thiết lập đối tác tự nguyện giữa một số nước và công ty công nghệ lớn, làm tiền thân cho IAIA; (ii) Giai đoạn then chốt từ năm 2028-2030: đề nghị Mỹ và Trung Quốc cùng đồng bảo trợ một thỏa thuận khung về quản trị AI toàn cầu; rồi trình nghị quyết lên Đại hội đồng LHQ, chính thức thành lập IAIA - có ngân sách và trụ sở hoạt động.
IAIA sẽ ban hành các chứng nhận AI an toàn – tương tự chứng nhận tiêu chuẩn ISO – buộc các doanh nghiệp muốn tham gia thị trường toàn cầu phải tuân thủ. Một điểm thú vị trong đề xuất là việc xây dựng “trung tâm đánh giá và kiểm định AI khu vực” nhằm khuyến khích sự tham gia rộng rãi của các nước nhỏ và vừa.
Dù các đề xuất đã hình thành khá rõ, việc triển khai một khung quản trị AI toàn cầu vẫn vấp phải nhiều trở ngại. Mỹ và Trung Quốc hiện vẫn đối đầu về quan điểm chủ quyền công nghệ, kiểm soát chuỗi cung ứng chip AI và cạnh tranh ảnh hưởng.
Các công ty công nghệ lớn – như OpenAI, Google, Baidu hay Tencent – lại vận hành xuyên quốc gia, thường không muốn bị kiểm soát bởi một tổ chức quốc tế. Ngoài ra, một số nước đang phát triển lo ngại rằng quy chuẩn, chi phí quá cao sẽ làm triệt tiêu cơ hội cho họ tiếp cận công nghệ, nhất là ứng dụng AI trong lĩnh vực y tế và giáo dục.
Nhiều ý kiến chỉ ra bài học thực tiễn từ ứng phó đại dịch Covid-19 hay biến đổi khí hậu cho thấy: nếu không hành động trước, thế giới sẽ phải đối phó với khủng hoảng AI trong trạng thái bị động và chia rẽ. Các hệ thống AI thiếu kiểm soát có thể gây ra làm giả như thật (deepfake) hoặc rủi ro an toàn, an ninh mạng trên quy mô lớn, gián đoạn lao động, mất ổn định xã hội và thậm chí xung đột quân sự.
Tương lai quản trị toàn cầu không nằm ở sự áp đặt của một cường quốc hay một khu vực, mà đòi hỏi một nền tảng hợp tác dựa trên lợi ích chung và chia sẻ trách nhiệm. Những khuyến nghị của LHQ, các sáng kiến khu vực như Đạo luật AI của EU, khuyến nghị của nhóm chuyên gia LHQ, đề xuất của Trung Quốc và các học giả khác sẽ góp phần mở đường cho một trật tự công nghệ mới – nơi AI phát triển có kiểm soát rủi ro, bảo đảm bền vững và công bằng hơn.
Trong thời gian tới, các chính phủ trên khắp thế giới sẽ đưa ra những quyết định quan trọng về định hình hệ sinh thái quản trị AI toàn cầu. Chính sách của các chính phủ và hợp tác đa phương sẽ tạo động lực giúp định hình đáng kể tiến trình phát triển của AI. Hợp tác quốc tế là hết sức cần thiết để định hình quản trị AI đa phương một cách toàn diện, cân bằng các ưu tiên cạnh tranh khác nhau và bao gồm tất cả các bên liên quan một cách có ý nghĩa, trong đó có quan tâm lợi ích của các nước đang phát triển.
Việt Nam, với vị thế địa chính trị quan trọng, tiềm năng nhân lực trẻ có năng lực, định hướng đẩy mạnh chuyển đổi số và phát triển AI, cũng như cam kết mạnh mẽ đề cao chủ nghĩa đa phương và luật pháp quốc tế, hoàn toàn có thể đóng vai trò tích cực trong tiến trình này – không chỉ là người tiếp nhận mà còn tham gia kiến tạo mô hình AI nhân bản vì lợi ích chung của nhân loại.
* TS. Lê Thị Tuyết Mai là Ủy viên Ban chấp hành Hội Luật quốc tế Việt Nam, nguyên Đại sứ, Trưởng Phái đoàn đại diện thường trực Việt Nam tại LHQ, Tổ chức Thương mại thế giới và các tổ chức quốc tế khác tại Geneva; nguyên Vụ trưởng Vụ Luật pháp và Điều ước quốc tế, Bộ Ngoại giao.
Tags:
Tags:
(PLPT) - Thông qua phân tích văn bản pháp luật và báo cáo chính sách, tài liệu kỹ thuật và học thuật, bài viết làm rõ điểm mạnh, hạn chế và xu hướng điều chỉnh pháp luật của hai quốc gia này.
(PLPT) - Bài viết phân tích cuộc xung đột quân sự giữa Israel và Iran dưới góc độ pháp luật quốc tế, đặc biệt tập trung vào vấn đề sử dụng vũ lực và quyền tự vệ theo quy định của Hiến chương Liên Hợp Quốc.
Trong chương trình tham dự Hội nghị Thượng đỉnh BRICS mở rộng và hoạt động song phương tại Brazil, chiều 7/7, giờ địa phương, tại thành phố Rio de Janeiro, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính làm việc với lãnh đạo các tập đoàn kinh tế và tổ chức doanh nghiệp Brazil để thúc đẩy hợp tác trong các lĩnh vực; đồng thời đóng góp vào đàm phán ký kết các hiệp định thương mại tự do giữa Việt Nam với Brazil và Khối thị trường chung Nam Mỹ (MERCOSUR).
Việc Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính và đoàn đại biểu cấp cao Việt Nam tham dự Hội nghị Đại dương Liên Hợp Quốc lần thứ 3 (UNOC 3) là một mốc đáng nhớ, với nhiều dấu ấn rõ nét, góp phần nâng cao vị thế, vai trò của Việt Nam trong lĩnh vực biển và đại dương, đồng thời cho thấy bước phát triển mới trong hoạt động đối ngoại của Việt Nam.
Ngày 15/6, tại phòng họp Thượng viện nhà Quốc hội Hungary, hơn 300 đại biểu đại diện cho các hội phụ nữ đến từ 18 nước châu Âu đã tham dự Diễn đàn
Nhân dịp tham dự Hội nghị Cấp cao lần thứ 3 của Liên Hợp Quốc về Đại dương (UNOC 3) tại thành phố Nice, Cộng hoà Pháp, ngày 9/6, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã có cuộc gặp với Chủ tịch Đại hội đồng Liên Hợp Quốc Philemon Yang.
Bài viết tập trung phân tích làm rõ một số vấn đề pháp lý về đình chỉ giải quyết vụ án dân sự như căn cứ, hậu quả pháp lý của việc đình chỉ giải quyết vụ án dân sự của một số nước trên thế giới (Pháp, Liên bang Nga, Nhật Bản), so sánh với pháp luật Việt Nam; từ đó, đề xuất một số giải pháp hoàn thiện pháp luật.
Bất ngờ chiến lược đang nổi lên như một trong những vấn đề then chốt trong quan hệ quốc tế đương đại, đặc biệt trong bối cảnh trật tự thế giới đang trải qua biến chuyển sâu sắc với nhiều yếu tố bất định, khó lường.
