1. Đặt vấn đề

Tất cả các doanh nghiệp chuyên nghiệp dù là Việt Nam hay nước ngoài, dù ở lĩnh vực nào, quy mô nào, nếu có đủ năng lực thì đều không thể bỏ qua đấu thầu. Hiện nay, pháp luật chưa quy định cụ thể khái niệm đấu thầu xây dựng, nhưng có thể hiểu Đấu thầu xây dựng là một quy trình được áp dụng để lựa chọn nhà thầu xây dựng cho một công trình cụ thể. Quy trình này nhằm đảm bảo sự minh bạch, công bằng và cạnh tranh trong việc chọn nhà thầu, giúp tối ưu hóa kinh phí và chất lượng công trình xây dựng. Đối với nhà thầu, hoạt động đấu thầu trong xây dựng có thể coi là quá trình cạnh tranh để giành quyền thi công công trình xây dựng giữa các nhà thầu với nhau. Đấu thầu là quá trình lựa chọn nhà thầu để ký kết, thực hiện hợp đồng cung cấp dịch vụ tư vấn, dịch vụ phi tư vấn, mua sắm hàng hóa, xây lắp, lựa chọn nhà đầu tư để ký kết, thực hiện hợp đồng dự án đầu tư kinh doanh trên cơ sở bảo đảm cạnh tranh, công bằng, minh bạch, hiệu quả kinh tế và trách nhiệm giải trình.

Thông qua đấu thầu đã phát triển được thị trường người bán, nhiều doanh nghiệp nhà thầu lớn mạnh, nhiều doanh nghiệp được thành lập mới hoặc đặt chân vào thị trường đấu thầu, kích thích thị trường trong nước phát triển chống được sự độc quyền tự nhiên. Các chủ đầu tư, bên mời thầu cũng được tăng cường về năng lực, họ có thêm kiến thức, thông tin và trở thành những người mua ngày một thông thái hơn.

Bên cạnh đó, hoạt động đấu thầu góp phần tạo động lực cho sự phát triển nhờ tăng cường sự công khai, minh bạch, công bằng, hiệu quả và thúc đẩy cạnh tranh các hoạt động mua sắm bằng nguồn vốn của Nhà nước cho các công trình công cộng. Tuy nhiên, pháp luật về đầu thầu chưa thể lượng hóa hết các tình huống, nên chưa có sự tách bạch rõ ràng. Vì vậy, trong quá trình vận hành cũng có nhiều vướng mắc phát sinh, khiến cho cả chủ đầu tư, nhà thầu cũng gặp khó khăn hoặc lợi dụng lỗ hổng của pháp luật để trục lợi. Bên cạnh đó, cũng có những chủ đầu tư lạm quyền trong đấu thầu. Bài viết này sẽ phân tích tính khả thi và hiệu lực trong vấn đề xử lý vi phạm ở lĩnh vực đấu thầu nói chung và xây dựng nói riêng.

2. Các hành vi vi phạm pháp luật về đấu thầu

2.1. Những hành vi bị nghiêm cấm trong đấu thầu

Đấu thầu là hoạt động vô cùng nhạy cảm, các nhà thầu luôn luôn muốn trúng thầu với giá cao, thậm chí gần như nguyên giá mời thầu. Trong khi Nhà nước lại mong muốn tiết kiệm, có giá tốt, hàng hòa chất lượng cao, công trình đảm bảo chất lượng và đúng tiến độ, tính cạnh tranh cao. Vì thế, để đạt được mục đích pháp luật đã có những quy định nhằm răn đe các hành vi sai trái của các chủ thể khác nhau trong các luật chuyên ngành khác nhau, đó là các hành vi bị nghiêm cấm được thể hiện khá rõ ràng ở các điều luật . Trong lĩnh vực đấu thầu những hành vi nguy hiểm, gây thiệt hại cho xã hội cũng được quy định cụ thể để phòng ngừa và răn đe, các hành vi bị cấm là:

Điều 16. Các hành vi bị cấm trong hoạt động đấu thầu:

1. Đưa, nhận, môi giới hối lộ.

2. Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để gây ảnh hưởng, can thiệp trái pháp luật vào hoạt động đấu thầu dưới mọi hình thức.

3. Thông thầu bao gồm các hành vi sau đây:

a) Dàn xếp, thỏa thuận, ép buộc để một hoặc các bên chuẩn bị hồ sơ dự thầu hoặc rút hồ sơ dự thầu để một bên trúng thầu;

b) Dàn xếp, thỏa thuận để từ chối cung cấp hàng hóa, dịch vụ, không ký hợp đồng thầu phụ hoặc thực hiện các hình thức thỏa thuận khác nhằm hạn chế cạnh tranh để một bên trúng thầu;

c) Nhà thầu, nhà đầu tư có năng lực, kinh nghiệm đã tham dự thầu và đáp ứng yêu cầu của hồ sơ mời thầu nhưng cố ý không cung cấp tài liệu để chứng minh năng lực, kinh nghiệm khi được bên mời thầu yêu cầu làm rõ hồ sơ dự thầu hoặc khi được yêu cầu đối chiếu tài liệu nhằm tạo điều kiện để một bên trúng thầu.

4. Gian lận bao gồm các hành vi sau đây:

a) Làm giả hoặc làm sai lệch thông tin, hồ sơ, tài liệu trong đấu thầu;

b) Cố ý cung cấp thông tin, tài liệu không trung thực, không khách quan trong hồ sơ quan tâm, hồ sơ dự sơ tuyển, hồ sơ đăng ký thực hiện dự án đầu tư kinh doanh, hồ sơ dự thầu, hồ sơ đề xuất nhằm làm sai lệch kết quả lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư.

5. Cản trở bao gồm các hành vi sau đây:

a) Hủy hoại, lừa dối, thay đổi, che giấu chứng cứ hoặc báo cáo sai sự thật; đe dọa hoặc gợi ý đối với bất kỳ bên nào nhằm ngăn chặn việc làm rõ hành vi đưa, nhận, môi giới hối lộ, gian lận hoặc thông đồng với cơ quan có chức năng, thẩm quyền về giám sát, kiểm tra, thanh tra, kiểm toán;

b) Cản trở người có thẩm quyền, chủ đầu tư, bên mời thầu, nhà thầu, nhà đầu tư trong lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư;

c) Cản trở cơ quan có thẩm quyền giám sát, kiểm tra, thanh tra, kiểm toán đối với hoạt động đấu thầu;

d) Cố tình khiếu nại, tố cáo, kiến nghị sai sự thật để cản trở hoạt động đấu thầu;

đ) Có hành vi vi phạm pháp luật về an toàn, an ninh mạng nhằm can thiệp, cản trở việc đấu thầu qua mạng.

6. Không bảo đảm công bằng, minh bạch bao gồm các hành vi sau đây:

a) Tham dự thầu với tư cách là nhà thầu, nhà đầu tư đối với gói thầu, dự án đầu tư kinh doanh do mình làm bên mời thầu, chủ đầu tư hoặc thực hiện nhiệm vụ của bên mời thầu, chủ đầu tư không đúng quy định của Luật này;

b) Tham gia lập, đồng thời tham gia thẩm định hồ sơ mời quan tâm, hồ sơ mời sơ tuyển, hồ sơ mời thầu, hồ sơ yêu cầu đối với cùng một gói thầu, dự án đầu tư kinh doanh;

c) Tham gia đánh giá hồ sơ dự thầu, hồ sơ đề xuất đồng thời tham gia thẩm định kết quả lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư đối với cùng một gói thầu, dự án đầu tư kinh doanh;

d) Cá nhân thuộc bên mời thầu, chủ đầu tư trực tiếp tham gia quá trình lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư hoặc tham gia tổ chuyên gia, tổ thẩm định kết quả lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư hoặc là người có thẩm quyền, người đứng đầu chủ đầu tư, bên mời thầu đối với các gói thầu, dự án đầu tư kinh doanh do người có quan hệ gia đình theo quy định của Luật Doanh nghiệp đứng tên dự thầu hoặc là người đại diện hợp pháp của nhà thầu, nhà đầu tư tham dự thầu;

đ) Nhà thầu tham dự thầu gói thầu mua sắm hàng hóa, xây lắp, phi tư vấn do nhà thầu đó cung cấp dịch vụ tư vấn: Lập, thẩm tra, thẩm định dự toán, thiết kế kỹ thuật, thiết kế bản vẽ thi công, thiết kế kỹ thuật tổng thể (thiết kế FEED); Lập, thẩm định hồ sơ mời sơ tuyển, hồ sơ mời thầu; đánh giá hồ sơ dự sơ tuyển, hồ sơ dự thầu; Kiểm định hàng hóa; Thẩm định kết quả lựa chọn nhà thầu; Giám sát thực hiện hợp đồng;

e) Đứng tên tham dự thầu gói thầu thuộc dự án, dự án đầu tư kinh doanh do chủ đầu tư, bên mời thầu là cơ quan, tổ chức nơi mình đã công tác và giữ chức vụ lãnh đạo, quản lý trong thời gian 12 tháng kể từ ngày không còn làm việc tại cơ quan, tổ chức đó;

g) Nhà thầu tư vấn giám sát đồng thời thực hiện tư vấn kiểm định đối với gói thầu do nhà thầu đó giám sát;

h) Áp dụng hình thức lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư không phải là hình thức đấu thầu rộng rãi khi không đủ điều kiện theo quy định của Luật này;

i) Nêu yêu cầu cụ thể về nhãn hiệu, xuất xứ hàng hóa trong hồ sơ mời thầu đối với gói thầu mua sắm hàng hóa, xây lắp hoặc gói thầu hỗn hợp khi áp dụng hình thức đấu thầu rộng rãi, đấu thầu hạn chế, chào hàng cạnh tranh, trừ trường hợp quy định tại điểm e khoản 3 Điều 10, khoản 2 Điều 44 và khoản 1 Điều 56 của Luật này;

k) Nêu điều kiện trong hồ sơ mời thầu nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu, nhà đầu tư hoặc nhằm tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu, nhà đầu tư gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng, vi phạm quy định tại khoản 3 Điều 44 và khoản 2 Điều 48 của Luật này;

l) Chia nhỏ dự án, dự toán mua sắm thành các gói thầu nhằm mục đích chỉ định thầu; Chia dự án, dự toán mua sắm nhằm hạn chế sự tham gia của các nhà thầu.

7. Tiết lộ những tài liệu, thông tin về quá trình lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư, trừ trường hợp cung cấp thông tin theo quy định tại điểm b khoản 8 và điểm g khoản 9 Điều 77, khoản 11 Điều 78, điểm h khoản 1 Điều 79, khoản 4 Điều 80, khoản 4 Điều 81, khoản 2 Điều 82, điểm b khoản 4 Điều 93 của Luật này, bao gồm:

a) Nội dung hồ sơ mời quan tâm, hồ sơ mời sơ tuyển, hồ sơ mời thầu, hồ sơ yêu cầu trước thời điểm phát hành theo quy định;

b) Nội dung hồ sơ quan tâm, hồ sơ dự sơ tuyển, hồ sơ đăng ký thực hiện dự án đầu tư kinh doanh, hồ sơ dự thầu, hồ sơ đề xuất; Nội dung yêu cầu làm rõ hồ sơ quan tâm, hồ sơ dự sơ tuyển, hồ sơ đăng ký thực hiện dự án đầu tư kinh doanh, hồ sơ dự thầu, hồ sơ đề xuất của bên mời thầu và trả lời của nhà thầu, nhà đầu tư trong quá trình đánh giá hồ sơ quan tâm, hồ sơ dự sơ tuyển, hồ sơ đăng ký thực hiện dự án đầu tư kinh doanh, hồ sơ dự thầu, hồ sơ đề xuất; Báo cáo của bên mời thầu, báo cáo của tổ chuyên gia, báo cáo thẩm định, báo cáo của nhà thầu tư vấn, báo cáo của cơ quan chuyên môn có liên quan trong quá trình lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư; Tài liệu ghi chép, biên bản cuộc họp xét thầu, các ý kiến nhận xét, đánh giá đối với từng hồ sơ quan tâm, hồ sơ dự sơ tuyển, hồ sơ đăng ký thực hiện dự án đầu tư kinh doanh, hồ sơ dự thầu, hồ sơ đề xuất trước khi được công khai theo quy định;

c) Kết quả lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư trước khi được công khai theo quy định;

d) Các tài liệu khác trong quá trình lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư được xác định chứa nội dung bí mật nhà nước theo quy định của pháp luật.

8. Chuyển nhượng thầu trong trường hợp sau đây:

a) Nhà thầu chuyển nhượng cho nhà thầu khác phần công việc thuộc gói thầu ngoài giá trị tối đa dành cho nhà thầu phụ và khối lượng công việc dành cho nhà thầu phụ đặc biệt đã nêu trong hợp đồng;

b) Nhà thầu chuyển nhượng cho nhà thầu khác phần công việc thuộc gói thầu chưa vượt mức tối đa giá trị công việc dành cho nhà thầu phụ nêu trong hợp đồng nhưng ngoài phạm vi công việc dành cho nhà thầu phụ đã đề xuất trong hồ sơ dự thầu, hồ sơ đề xuất mà không được chủ đầu tư, tư vấn giám sát chấp thuận;

c) Chủ đầu tư, tư vấn giám sát chấp thuận để nhà thầu chuyển nhượng công việc quy định tại điểm a khoản này;

d) Chủ đầu tư, tư vấn giám sát chấp thuận để nhà thầu chuyển nhượng công việc quy định tại điểm b khoản này mà vượt mức tối đa giá trị công việc dành cho nhà thầu phụ nêu trong hợp đồng.

9. Tổ chức lựa chọn nhà thầu khi chưa xác định được nguồn vốn theo quy định tại khoản 3 Điều 39 của Luật này.

Nếu không bị nghiêm cấm thì những hành vi này xâm phạm tới quyền và lợi ích của nhà nước và các chủ thể khác và thiếu sự cạnh tranh thúc đẩy xã hội phát triển.

2.2 . Những hành vi vi phạm trong đấu thầu

Thực tế cho thấy, hành vi vi phạm trong đấu thầu rất đa dạng và ngày càng tinh vi, tuy nhiên, chúng ta có thể xem xét ở các nhóm hành vi cơ bản sau đây:

Thứ nhất, thông thầu bao gồm dàn xếp, thỏa thuận, ép buộc để một hoặc các bên chuẩn bị hồ sơ dự thầu hoặc rút hồ sơ dự thầu để một bên trúng thầu; Việc dàn xếp này có thể xẩy ra giữa các nhà thầu với nhau hoặc chủ đầu tư với các nhà thầu. Dàn xếp, thỏa thuận để từ chối cung cấp hàng hóa, dịch vụ, không ký hợp đồng thầu phụ hoặc thực hiện các hình thức thỏa thuận khác nhằm hạn chế cạnh tranh để một bên trúng thầu; Nhà thầu, nhà đầu tư có năng lực, kinh nghiệm đã tham dự thầu và đáp ứng yêu cầu của hồ sơ mời thầu nhưng cố ý không cung cấp tài liệu để chứng minh năng lực, kinh nghiệm khi được bên mời thầu yêu cầu làm rõ hồ sơ dự thầu hoặc khi được yêu cầu đối chiếu tài liệu nhằm tạo điều kiện để một bên trúng thầu. Một số thủ đoạn thường gặp đó là: (1) Các bên thỏa thuận thông thầu bằng cách làm các hồ sơ dự thầu không đủ tiêu chuẩn để tạo điều kiện cho bên còn lại thắng thầu; (2) Giá dự thầu cao bất thường hoặc có sự không thống nhất giữa các lần tham gia. Ví dụ: Một bên tham gia dự thầu sẽ đưa ra giá dự thầu cao bất thường hoặc không ổn định; hoặc biểu hiện chỉ tham gia cho có về mặt hình thức, trong khi biết rõ đã có doanh nghiệp khác gửi hồ sơ dự thầu có tính cạnh tranh hơn. Trong trường hợp này thỏa thuận đã xác định rõ bên nào sẽ thắng thầu; (3) Giá dự thầu giống nhau: Một số nhà thầu cùng đưa ra mức giá dự thầu giống hệt nhau hoặc gần giống nhau thì rất có thể những doanh nghiệp này đã có sự thông đồng để cùng san sẻ gói thầu; (4) Hợp đồng thầu phụ bất thường: Nếu bên thắng thầu chỉ định, san sẻ gói thầu hoặc ký hợp đồng thầu phụ với các doanh nghiệp đối thủ đã tham gia dự thầu thì rất có thể trước đó đã có một thỏa thuận thông thầu. Trong trường hợp này, các bên thỏa thuận thống nhất rằng doanh nghiệp thắng thầu sẽ phải trả “chi phí thắng” cho các bên còn lại bằng các hợp đồng thầu phụ . Đây là hành vi thống nhất thỏa thuận giữa các bên tham gia dự thầu, cung ứng dịch vụ, phí dịch vụ cho các hoạt động đầu tư xây lắp trong gói thầu, để một hoặc các bên tham gia thỏa thuận thắng thầu, gây khó khăn cho các bên không tham gia thỏa thuận, hình thức thông thầu có tính toán kỹ lưỡng nhằm đối phó với pháp luật, “dạng quân xanh, quân đỏ”. đây là hành vi khá phổ biến trong đấu thầu các gói xây lắp hiện nay.

Thứ hai, là nhóm gian lận hồ sơ, cản trở trong đấu thầu. Làm giả hoặc làm sai lệch thông tin, hồ sơ, tài liệu trong đấu thầu; Cố ý cung cấp thông tin, tài liệu không trung thực, không khách quan trong hồ sơ quan tâm, hồ sơ dự sơ tuyển, hồ sơ đăng ký thực hiện dự án đầu tư kinh doanh, hồ sơ dự thầu, hồ sơ đề xuất nhằm làm sai lệch kết quả lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư. Hủy hoại, lừa dối, thay đổi, che giấu chứng cứ hoặc báo cáo sai sự thật; Đe dọa hoặc gợi ý đối với bất kỳ bên nào nhằm ngăn chặn việc làm rõ hành vi đưa, nhận, môi giới hối lộ, gian lận hoặc thông đồng với cơ quan có chức năng, thẩm quyền về giám sát, kiểm tra, thanh tra, kiểm toán; Cản trở người có thẩm quyền, chủ đầu tư, bên mời thầu, nhà thầu, nhà đầu tư trong lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư; Cản trở cơ quan có thẩm quyền giám sát, kiểm tra, thanh tra, kiểm toán đối với hoạt động đấu thầu; Cố tình khiếu nại, tố cáo, kiến nghị sai sự thật để cản trở hoạt động đấu thầu; Có hành vi vi phạm pháp luật về an toàn, an ninh mạng nhằm can thiệp, cản trở việc đấu thầu qua mạng . Gian lận trong đấu thầu: Là hành vi của những người tham gia dự thầu, những người có trách nhiệm trong thẩm định các hồ sơ, nhà thầu, nhà đầu tư, hoặc để đạt được lợi ích khác, trốn tránh các nghĩa vụ phải thực hiện. Tại nhóm hành vi này chủ yếu là liên quan tới hồ sơ tài liệu gói thầu và hồ sơ năng lực. Trên thực tế đã xẩy ra nhiều khiếu nại tố cáo hành vi này trong quá trình chấm thầu, thậm chí khi đã có kết quả trúng thầu và thường xẩy ra trong các nhà thầu với nhau.

Thứ ba, không bảo đảm công bằng, minh bạch bao gồm tham dự thầu với tư cách là nhà thầu, nhà đầu tư đối với gói thầu, dự án đầu tư kinh doanh do mình làm bên mời thầu, chủ đầu tư hoặc thực hiện nhiệm vụ của bên mời thầu, chủ đầu tư không đúng quy định của Luật này; Tham gia lập, đồng thời tham gia thẩm định hồ sơ mời quan tâm, hồ sơ mời sơ tuyển, hồ sơ mời thầu, hồ sơ yêu cầu đối với cùng một gói thầu, dự án đầu tư kinh doanh; Tham gia đánh giá hồ sơ dự thầu, hồ sơ đề xuất đồng thời tham gia thẩm định kết quả lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư đối với cùng một gói thầu, dự án đầu tư kinh doanh; Cá nhân thuộc bên mời thầu, chủ đầu tư trực tiếp tham gia quá trình lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư hoặc tham gia tổ chuyên gia, tổ thẩm định kết quả lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư hoặc là người có thẩm quyền, người đứng đầu chủ đầu tư, bên mời thầu đối với các gói thầu, dự án đầu tư kinh doanh do người có quan hệ gia đình theo quy định của Luật Doanh nghiệp đứng tên dự thầu hoặc là người đại diện hợp pháp của nhà thầu, nhà đầu tư tham dự thầu; Nhà thầu tham dự thầu gói thầu mua sắm hàng hóa, xây lắp, phi tư vấn do nhà thầu đó cung cấp dịch vụ tư vấn: Lập, thẩm tra, thẩm định dự toán, thiết kế kỹ thuật, thiết kế bản vẽ thi công, thiết kế kỹ thuật tổng thể (thiết kế FEED); Lập, thẩm định hồ sơ mời sơ tuyển, hồ sơ mời thầu; Đánh giá hồ sơ dự sơ tuyển, hồ sơ dự thầu; Kiểm định hàng hóa; Thẩm định kết quả lựa chọn nhà thầu; Giám sát thực hiện hợp đồng; Đứng tên tham dự thầu gói thầu thuộc dự án, dự án đầu tư kinh doanh do chủ đầu tư, bên mời thầu là cơ quan, tổ chức nơi mình đã công tác và giữ chức vụ lãnh đạo, quản lý trong thời gian 12 tháng kể từ ngày không còn làm việc tại cơ quan, tổ chức đó; Nhà thầu tư vấn giám sát đồng thời thực hiện tư vấn kiểm định đối với gói thầu do nhà thầu đó giám sát; Nêu yêu cầu cụ thể về nhãn hiệu, xuất xứ hàng hóa trong hồ sơ mời thầu đối với gói thầu mua sắm hàng hóa, xây lắp hoặc gói thầu hỗn hợp khi áp dụng hình thức đấu thầu rộng rãi, chia nhỏ dự án, dự toán mua sắm thành các gói thầu nhằm mục đích chỉ định thầu; Chia dự án, dự toán mua sắm nhằm hạn chế sự tham gia của các nhà thầu . Trong nhóm này, đối tượng vi phạm chủ yếu là chủ đầu tư, bên mời thầu, mục đích là để cho nhà thầu do chủ đầu tư cố ý lựa chọn để trúng thầu một cách thuận lợi, giám sát thi công dễ dàng và ký hồ sơ nghiệm thu đơn giản. Thậm chí, cố tình chia nhỏ gói thầu để chỉ định nhà thầu thân thiết, lợi ích nhóm nhằm mục đích tư lợi cá nhân.

Thứ tư, tiết lộ những tài liệu, thông tin về quá trình lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư, nội dung hồ sơ mời quan tâm, hồ sơ mời sơ tuyển, hồ sơ mời thầu, hồ sơ yêu cầu trước thời điểm phát hành theo quy định; Nội dung hồ sơ quan tâm, hồ sơ dự sơ tuyển, hồ sơ đăng ký thực hiện dự án đầu tư kinh doanh, hồ sơ dự thầu, hồ sơ đề xuất; Nội dung yêu cầu làm rõ hồ sơ quan tâm, hồ sơ dự sơ tuyển, hồ sơ đăng ký thực hiện dự án đầu tư kinh doanh, hồ sơ dự thầu, hồ sơ đề xuất của bên mời thầu và trả lời của nhà thầu, nhà đầu tư trong quá trình đánh giá hồ sơ quan tâm, hồ sơ dự sơ tuyển, hồ sơ đăng ký thực hiện dự án đầu tư kinh doanh, hồ sơ dự thầu, hồ sơ đề xuất; Báo cáo của bên mời thầu, báo cáo của tổ chuyên gia, báo cáo thẩm định, báo cáo của nhà thầu tư vấn, báo cáo của cơ quan chuyên môn có liên quan trong quá trình lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư; Tài liệu ghi chép, biên bản cuộc họp xét thầu, các ý kiến nhận xét, đánh giá đối với từng hồ sơ quan tâm, hồ sơ dự sơ tuyển, hồ sơ đăng ký thực hiện dự án đầu tư kinh doanh, hồ sơ dự thầu, hồ sơ đề xuất trước khi được công khai theo quy định; Kết quả lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư trước khi được công khai theo quy định; Các tài liệu khác trong quá trình lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư được xác định chứa nội dung bí mật nhà nước theo quy định của pháp luật . Những hành vi này mục đích cho các nhà thầu biết trước để có nhiều thời gian chuẩn bị hồ sơ, thậm chí là xử lý hồ sơ dạng đối phó với bên mời thầu, chủ đầu tư. Việc làm này của chủ đầu tư và bên mời thầu tạo điều kiện thuận lợi hơn cho nhà thầu mà chủ đầu tư hay bên mời thầu muốn cho nhà thầu của mình trúng thầu. Việc quy định này của pháp luật nhằm hạn chế thông tin bị lộ ra ngoài trước thời gian quy định, đảm bảo sự công bằng giữa các nhà thầu tham gia dự thầu. Hành vi này được thực hiện bởi người có chức vụ, quyền hạn trong hoạt động đấu thầu.

Thứ năm, nhóm có hành vi chuyển nhượng thầu, nhà thầu chuyển nhượng cho nhà thầu khác phần công việc thuộc gói thầu ngoài giá trị tối đa dành cho nhà thầu phụ và khối lượng công việc dành cho nhà thầu phụ đặc biệt đã nêu trong hợp đồng; Nhà thầu chuyển nhượng cho nhà thầu khác phần công việc thuộc gói thầu chưa vượt mức tối đa giá trị công việc dành cho nhà thầu phụ nêu trong hợp đồng nhưng ngoài phạm vi công việc dành cho nhà thầu phụ đã đề xuất trong hồ sơ dự thầu, hồ sơ đề xuất mà không được chủ đầu tư, tư vấn giám sát chấp thuận; Chủ đầu tư, tư vấn giám sát chấp thuận để nhà thầu chuyển nhượng công việc mà vượt mức tối đa giá trị công việc dành cho nhà thầu phụ nêu trong hợp đồng . Những quy định này cho thấy sự chặt chẽ trong năng lực đối với các nhà thầu phụ, tránh trường hợp nhà thầu phụ làm những việc không đúng với quy định hoặc không đủ khả năng hay mượn hồ sơ trong đấu thầu xây dựng.Trên thực tế, nhiều nhà thầu chính khi trúng thầu rồi chuyển cho nhà thầu phụ làm và xảy ra nhiều sự cố không đảm bảo chất lượng cũng như tiến độ công trình.

Thứ sáu, tổ chức lựa chọn nhà thầu khi chưa xác định được nguồn vốn theo quy định. Thời gian qua tình trạng này diễn ra ở nhiều địa phương, đặc biệt chủ đầu tư là chính quyền cấp huyện, cấp xã. Hệ quả là nhiều công trình bị dang dở không hoàn thiện được. Mặt khác, địa phương vì thành tích (nông thôn mới) nên cho xây dựng nhiều công trình dẫn đến tình trạng mất khả năng thanh toán. Nhiều nhà thầu đã khởi kiện chủ đầu tư để thu hồi vốn, làm ảnh hưởng đến uy tín của cán bộ và chính quyền địa phương, doanh nghiệp thì lao đao, rơi vào tình trạng khó khăn hoặc bể nợ. Việc quy định của pháp luật như thế này trong đấu thầu nhằm hạn chế sự mời thầu tùy tiện trong khi chưa xác định được nguồn vốn để chi trả, hạn chế được nợ công và cân đối thu chi ngân sách địa phương.

Thứ bảy, nhóm hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn để gây ảnh hưởng, can thiệp trái pháp luật vào hoạt động đấu thầu dưới mọi hình thức. Can thiệp trái pháp luật vào hoạt động đấu thầu: Hành vi này có yếu tố lợi dụng chức vụ, quyền hạn của những người là lãnh đạo cơ quan quản lý nhà nước, chủ đầu tư trong hoạt động mua sắm tài sản, xây lắp can thiệp bất hợp pháp vào hoạt động đấu thầu nhằm làm thay đổi kết quả đấu thầu, thay đổi các hồ sơ mời thầu, hồ sơ dự thầu… Việc can thiệp có thể là trực tiếp, hoặc gây ảnh hưởng, gây áp lực đối với những người có trách nhiệm trong việc thực hiện các hoạt động đấu thầu, các bên tư vấn, tham gia dự thầu.

Thứ tám, đưa, nhận, môi giới hối lộ, người phạm tội nhận hối lộ đã có hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn của mình để nhận bất kỳ lợi ích nào từ người đưa hối lộ. Chức vụ, quyền hạn là điều kiện thuận lợi để người có chức vụ, quyền hạn thực hiện hành vi phạm tội của mình. Nếu không có chức vụ, quyền hạn thì sẽ rất khó khăn trong việc nhận các lợi ích để giải quyết theo yêu cầu của người đưa hối lộ. Tuy nhiên, chủ thể phải có việc lợi dụng chức vụ để nhận các lợi ích của người đưa hối lộ thì mới bị coi là nhận hối lộ. Hành vi nhận hối lộ có thể được thực hiện trực tiếp hoặc qua trung gian. Nhận hối lộ trực tiếp là trường hợp người có chức vụ, quyền hạn trực tiếp nhận của hối lộ từ người đưa hối lộ không qua người khác. Trong các đại án tham nhũng vừa qua thì hành vi đưa và nhận hối lộ trong đấu thầu xây dựng chiếm phần cơ bản. Quy định này nhằm thắt chặt, hạn chế hơn trong vấn đề “chưa đấu thầu đã biết ai trúng”, hay đấu thầu mang tính hình thức.

Pháp luật nghiêm cấm những hành vi trên trong đấu thầu là nhằm mục đích đảm bảo sự công bằng, công khai, minh bạch trong hoạt động đấu thầu, tạo điều kiện để thúc đẩy tiến trình đổi mới nền kinh tế từ cơ chế tập trung bao cấp sang cơ chế cạnh tranh. Đồng thời, thông qua hành vi cấm để có được gói thầu đảm bảo về mặt chất lượng hàng hóa, thời gian, tiết kiệm chi phi cho gói thầu nói chung và gói thầu xây lắp nói riêng. Mặt khác, khi quy định các hành vi bị cấm này cũng là cơ sở, căn cứ pháp lý để có chế tài xử lý vi phạm phù hợp mang tính chuyên ngành, chuyên sâu trong lĩnh vực đấu thầu.

3. Xử phạt vi phạm hành chính, xử lý kỷ luật đối với các vi phạm pháp luật về đấu thầu

Theo số liệu thống kê từ ngày 1/1/2023 đến ngày 29/12/2023, các cơ quan chức năng công bố gần 200 quyết định xử phạt nhà thầu trên cả nước. Trong đó, Hà Nội có 19 chủ đầu tư, TP.HCM có 10 chủ đầu tư, An Giang có 7 chủ đầu tư… công bố loại quyết định này. Số lượng nhà thầu bị xử lý vi phạm nhiều nhất là lĩnh vực đấu thầu mua gạo với 34 lượt nhà thầu vi phạm, nguyên nhân chủ yếu là nhà thầu từ chối thực hiện hợp đồng đã ký kết. Một trong những lĩnh vực có nhiều hành vi vi phạm bị xử lý theo pháp luật đấu thầu là lĩnh vực y tế. So với các năm trước, số lượng chủ đầu tư ra quyết định xử phạt có chiều hướng tăng với 29 chủ đầu tư, đa số là do nhà thầu vi phạm hợp đồng. Cụ thể, Bệnh viện Chợ Rẫy được nhiều nhà thầu nhận định là “rắn” nhất với 5 quyết định xử phạt được công bố. Kế đó là Bệnh viện Bạch Mai với 3 quyết định xử phạt, Bệnh viện Đa khoa Lâm Đồng với 2 quyết định xử phạt . Như vậy, việc vi phạm hoạt động đấu thầu có xu hướng tăng.

Căn cứ theo quy đinh pháp luật hiện nay có các hình thức xử lý vi phạm trong lĩnh vực đấu thầu, bao gồm:

Thứ nhất cảnh cáo, phạt tiền

Theo quy định tại Chương III Nghị định 122/2021/NĐ-CP hình thức xử phạt cảnh cáo, phạt tiền áp dụng đối với những hành vi sau:

- Các hành vi bị xử lý bao gồm:

+ Vi phạm các quy định về kế hoạch lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư;

+ Vi phạm các quy định về hồ sơ mời quan tâm, hồ sơ mời sơ tuyển, hồ sơ mời thầu, hồ sơ yêu cầu;

+ Vi phạm các quy định về tổ chức lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư và đánh giá hồ sơ quan tâm, hồ sơ dự tuyển, hồ sơ dự thầu, hồ sơ đề xuất;

+ Vi phạm quy định về thương thảo hợp đồng đối với lựa chọn nhà thầu và đàm phán sơ bộ hợp đồng đối với lựa chọn nhà đầu tư

+ Vi phạm quy định về đăng tải thông tin trong đấu thầu

Mức phạt tiền: Mức phạt phụ thuộc vào hành vi vi phạm có tính chất nặng hay nhẹ, nhưng mức thấp nhất là 15 triệu và cao nhất là 300 triệu đồng. Như vậy có thể thấy rằng với mức phạt tiền như hiện nay cho thấy chế tài còn nhẹ chưa đủ tính răn đe, nên chăng cần sửa đổi nâng mức phạt cao hơn, đặc biệt ở các gói thầu xây lắp.

Thứ hai là cấm tham gia hoạt động đấu thầu

Theo khoản 1,2 Điều 87 Luật Đấu thầu 2023, cá nhân, tổ chức thực hiện hành vi bị cấm sẽ bị cấm tham gia vào hoạt động đấu thầu và đưa vào danh sách các nhà thầu vi phạm trên hệ thống mạng đấu thầu quốc gia. Ngày 27/02/2024 Chính phủ ban hành nghị định 24/2024/NĐ-CP Quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Đấu thầu về lựa chọn nhà thầu, theo đó xử lý vi phạm trong đấu thầu được quy định tại Điều 125 như sau:

Điều 125. Xử lý vi phạm trong hoạt động đấu thầu

1. Thời gian cấm tham gia hoạt động đấu thầu đối với tổ chức, cá nhân có hành vi vi phạm, bao gồm cả cá nhân thuộc chủ đầu tư, bên mời thầu:

a) Cấm tham gia hoạt động đấu thầu từ 03 năm đến 05 năm đối với một trong các hành vi vi phạm các khoản 1, 2, 4 và điểm a khoản 3 Điều 16 của Luật Đấu thầu;

b) Cấm tham gia hoạt động đấu thầu từ 01 năm đến 03 năm đối với một trong các hành vi vi phạm điểm b, điểm c khoản 3; khoản 5; điểm g, h, i, k, l khoản 6; khoản 8; khoản 9 Điều 16 của Luật Đấu thầu;

c) Cấm tham gia hoạt động đấu thầu từ 06 tháng đến 01 năm đối với một trong các hành vi vi phạm các điểm a, b, c, d, đ, e khoản 6 và khoản 7 Điều 16 của Luật Đấu thầu;

Đối với nhà thầu liên danh, việc cấm tham gia hoạt động đấu thầu áp dụng với tất cả thành viên liên danh khi một hoặc một số thành viên liên danh vi phạm quy định tại Điều 16 của Luật Đấu thầu, trừ trường hợp: Thành viên liên danh vi phạm quy định tại điểm c khoản 3, khoản 4, các điểm b, c, d, đ khoản 5, các điểm a, b, c, d, đ, e, g khoản 6, khoản 7, điểm a, điểm b khoản 8 Điều 16 của Luật Đấu thầu thì chỉ cấm tham gia hoạt động đấu thầu đối với thành viên đó mà không cấm tham gia hoạt động đấu thầu đối với các thành viên còn lại.

Chi tiết hơn là: (i) Cấm tham gia hoạt động đấu thầu từ 03 năm đến 05 năm đối với một trong các hành vi đưa, nhận hối lộ; Lợi dụng chức vụ quyền hạn để can thiệp bất hợp pháp vào hoạt động đấu thầu; Thông thầu; Gian lận; Cản trở. (ii) Cấm tham gia hoạt động đấu thầu từ 01 năm đến 03 năm đối với một trong các hành vi chuyển nhượng thầu; Tổ chức lựa chọn nhà thầu khi nguồn vốn cho gói thầu chưa được xác định dẫn tới tình trạng nợ đọng vốn của nhà thầu. (iii) Cấm tham gia hoạt động đấu thầu từ 06 tháng đến 01 năm đối với một trong các hành vi không đảm bảo công bằng; tiết lộ, tiếp nhận những tài liệu, thông tin về nhà thầu, nhà đầu tư trái quy định của pháp luật.

Việc pháp luật quy định chi tiết những hành vi bị cấm, những hành vi vi phạm với hình thức xử lý tương ứng đã tạo ra hành lang pháp lý vững chắc để xử lý những vi phạm trong lĩnh vực đấu thầu nói chung trong đó có đấu thầu trong lĩnh vực xây dựng. Tuy nhiên, trên thực tế hoạt xử lý vi phạm trong lĩnh vực đấu thầu vẫn còn tồn tại nhiều điểm bất cập như Luật Đấu thầu 2013 hình thức xử phạt cấm tham gia hoạt động đấu thầu được quy định tại Điều 122 Nghị định 63/2014/NĐ-CP như sau.

- Cấm tham gia hoạt động đấu thầu từ 03 năm đến 05 năm đối với một trong các hành vi vi phạm các Khoản 1, 2, 3, 4 và 5 Điều 89 của Luật Đấu thầu;

- Cấm tham gia hoạt động đấu thầu từ 01 năm đến 03 năm đối với một trong các hành vi vi phạm các Khoản 8 và 9 Điều 89 của Luật Đấu thầu;

- Cấm tham gia hoạt động đấu thầu từ 06 tháng đến 01 năm đối với một trong các hành vi vi phạm các Khoản 6 và 7 Điều 89 của Luật Đấu thầu;

- Cấm tham gia hoạt động đấu thầu từ 01 năm đến 05 năm đối với hành vi vi phạm việc sử dụng lao động quy định tại Khoản 8 Điều 12 của Nghị định này

Như vậy, trải qua 10 năm thi hành chúng ta đã nhận thấy một số bất cập của Luật đầu thầu 2013 song đến nay, về xử lý vi phạm tại Luật Đấu thầu mới 2023 chúng ta vẫn giữ nguyên mức phạt ở các nhóm hối lộ, đưa hối lộ và môi giới hối lộ; Thông thầu…khi vi phạm trong đấu thầu gia tăng và gây ra thiệt hại lớn hơn có nghĩa đang báo động của nhóm phạm tội này. Phải chăng, với mức xử phạt như thế này chưa đủ sức răn đe. Đấu thầu là một trong những hoạt động quan trọng để duy trì sự tồn tại và hoạt động của cơ quan nhà nước. Tuy nhiên, trong quá trình đầu thầu luôn có những vi phạm, việc xác lập các quy định về xử lý vi phạm trong đấu thầu nhằm răn đe các hành vi tiêu cực có thể xảy ra, tạo hành lang pháp lý để xử lý các hành vi vi phạm pháp luật.

Thứ ba, truy cứu trách nhiệm hình sự

Hành vi vi phạm trong lĩnh vực đấu thầu nếu đủ các yếu tố cấu thành tội phạm sẽ bị xử lý hình sự. Căn cứ theo quy định tại Điều 222 Bộ luật Hình sự 2015 (được bổ sung bởi điểm k khoản 1 Điều 2 Luật sửa đổi Bộ luật Hình sự 2017) về tội vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng như sau:

Tội vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng

1. Người nào thực hiện một trong những hành vi sau đây, gây thiệt hại từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc dưới 100.000.000 đồng nhưng đã bị xử lý kỷ luật hoặc xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:

a) Can thiệp trái pháp luật vào hoạt động đấu thầu;

b) Thông thầu;

c) Gian lận trong đấu thầu;

d) Cản trở hoạt động đấu thầu;

đ) Vi phạm quy định của pháp luật về bảo đảm công bằng, minh bạch trong hoạt động đấu thầu;

e) Tổ chức lựa chọn nhà thầu khi nguồn vốn cho gói thầu chưa được xác định dẫn đến nợ đọng vốn của nhà thầu;

g) Chuyển nhượng thầu trái phép.

2. Phạm tội thuộc một trong những trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 12 năm:

a) Vì vụ lợi;

b) Có tổ chức;

c) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn;

d) Dùng thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt;

đ) Gây thiệt hại từ 300.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng.

3. Phạm tội gây thiệt hại 1.000.000.000 đồng trở lên, thì bị phạt tù từ 10 năm đến 20 năm.

4. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản

- Bị phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù từ 1 năm đến 5 năm (Khoản 1); bị phạt tù từ 3 năm đến 12 năm (Khoản 2);

Bị phạt tù từ 10 năm đến 20 năm (Khoản 3);

- Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ hoặc làm công việc nhất định từ 1 năm đến 5 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản (Khoản 4).

Dấu hiệu pháp lý của tội vi phạm các quy định quản lý về đấu thầu

Tội phạm xâm phạm quy định, trật tự quản lý của nhà nước trong lĩnh vực đấu thầu, xâm phạm về chính sách đầu tư phát triển kinh tế xã hội của quốc gia. Xâm phạm đối với công tác quản lý hoạt động đấu thầu các công trình, dự án của nhà nước qua đó làm thất thoát, ảnh hưởng đến uy tín, hình ảnh quốc gia nói chung. Đối tượng tác động chính của tội vi danh này là hoạt động đấu thầu bao gồm: Hoạt động đấu thầu rộng rãi, chỉ định thầu, lựa chọn nhà thầu, cung cấp hàng hóa, vật tư xây lắp trong đấu thầu, thực hiện các chương trình mua sắm công.

Mặt khách quan tội vi phạm các quy định về đấu thầu:

+ Can thiệp trái pháp luật vào các hoạt động đấu thầu: Thông thường hành vi này xuất phát từ những người có chức vụ, quyền hạn đã trực tiếp hoặc gián tiếp can thiệp vào kết quả đấu thầu, lựa chọn nhà thầu.

+ Thông thầu: Thông thầu được hiểu là hành vi thỏa thuận "ngầm" của các bên tham dự thầu, cung ứng dịch vụ, phí dịch vụ trong hoạt động đấu thầu và các hoạt động đầu tư xây lắp các gói thầu về việc các bên sẽ tham gia đấu thầu, bên thắng thầu ... làm mất tính công bằng, minh bạch của hoạt động đấu thầu.

Thông thầu có các biểu hiện sau:

- Thỏa thuận về việc rút khỏi việc đấu thầu được nộp trước đó;

- Thỏa thuận về các tiêu chuẩn của hồ sơ dự thầu của các bên để một bên có thể thắng thầu;

- Tỏa thuận về các vấn đề khác như: Từ chối cung cấp hàng hóa, không ký hợp đồng thầu phụ hoặc các hình thức khác trái với nguyên tắc của đấu thầu.

+ Gian lận trong đấu thầu: Bao gồm các hành vi cố ý làm trái, làm sai lệch hồ sơ, tài liệu của một bên trong đấu thầu nhằm thu được các lợi ích hoặc trốn tránh một nghĩa vụ nào đó.

+ Cản trở hoạt động đấu thầu: Bao gồm các hành vi của tổ chức, cá nhân gây khó khăn hoặc trở ngại cho các tổ chức, cá nhân khác tham gia đấu thầu. Biểu hiện cụ thể gồm một số hành vi sau:

- Đe dọa, quấy rối với bất kỳ đơn vị nào tham gia gói thầu nhằm cản trở việc tham gia đấu thầu hợp pháp;

-Lừa đối, che giấu những thông tin về gói thầu hoặc đưa ra những thông tin không đúng về gói thầu;

- Các hành vi khác như cản trở không cung cấp thông tin hoặc cản trở việc giám sát, kiểm tra, kiểm toán của các đơn vị có chức năng.

+ Vi phạm các quy định của nhà nước về bảo đảm công bằng, công khai, minh bạch trong hoạt động đấu thầu: Bao gồm các hành vi có thể xảy ra như sau:

- Tham dự với tư cách là nhà thầu, nhà đấu tư do chính dự án đã tham gia với thư cách là chủ đầu tư hoặc bên mời thầu;

- Tham dự lập và đồng thời tham gia thẩm định đới với hồ sơ mời thầu.

- Tham gia đánh giá hồ sơ dự thầu đồng thời tham gia thẩm định kết quả lựa chọn nhà thầu.

- Áp dụng sai các hình thức lựa chọn nhà thầu. Ví dụ: Áp dụng chỉ định thầu thông thường bằng chỉ định thầu rút gọn..và rất nhiều các hành vi khác vi phạm luật đấu thầu.

+ Tổ chức lựa chọn nhà thầu khi nguốn vốn gói thầu chưa xác định dẫn đến sự nợ đóng, mất khả năng (hoặc kép dài) thời hạn thanh toán vốn đối với nhà thầu.

+ Chuyển nhượng thầu trái phép nhằm thu lợi bất chính

(i) Hậu quả thiệt hại do hành vi phạm tội gây ra:

Tội vi phạm quy định quản lý về đấu thầu (điều 222, luật hình sự năm 2015) phải có dấu hiệu giây thiệt hại về tài sản từ 100 triệu đồng đến 300 triệu đồng trở lên hoặc gây thiệt hại dưới 100 triệu đồng nhưng đã bị xử phạt vi phạm hành chính.

(ii) Mối quan hệ nhân quả giữa hành vi phạm tội và hậu quả xảy ra:

Hậu quả thiệt hại về tài sản phải có nguyên nhân từ các hành vi vi phạm các quy định về đấu thầu gây ra. Nếu hành vi không gây thiệt hại thì không chịu trách nhiệm hình sự về tội danh này.

+ Mặt chủ quan tội phạm vi phạm các quy định về đấu thầu:

Lỗi: Tội phạm thực hiện các hành vi vi phạm về đấu thầu có lỗi cố ý trực tiếp. Người phạm tội nhận thức được hành vi của mình là vi phạm nhưng vẫn có tình thực hiện.

Như vậy, theo quy định của pháp luật thì các hành vi vi phạm Luật Đấu thầu như: Can thiệp trái pháp luật vào hoạt động đấu thầu; Thông thầu; Gian lận trong đấu thầu; Cản trở hoạt động đấu thầu; Vi phạm quy định của pháp luật về bảo đảm công bằng, minh bạch trong hoạt động đấu thầu; Tổ chức lựa chọn nhà thầu khi nguồn vốn cho gói thầu chưa được xác định dẫn đến nợ đọng vốn của nhà thầu; Chuyển nhượng thầu trái phép mà gây thiệt hại từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc dưới 100.000.000 đồng nhưng đã bị xử lý kỷ luật hoặc xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 222 Bộ luật Hình sự với hình phạt có thể tới 12 năm tù.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến những hành vi vi phạm quy định về đấu đến mức phải xử lý hình sự như: Hệ thống pháp luật chưa hoàn thiện, còn có những sơ hở thiếu sót trong việc mời thầu, nhận hồ sơ thầu, chấm thầu, kiểm soát trong quá trình tổ chức đấu thầu; Quá trình thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động đấu thầu chưa được triển khai hiệu quả ở nhiều địa phương; Một bộ phận cán bộ suy thoái về đạo đức, lối sống, tham ô, nhận hối lộ, lợi dụng chức vụ để trục lợi; Việc thanh tra, kiểm tra, phát hiện xử lý với các vi phạm với nhóm tội phạm về chức vụ chưa kịp thời, còn có những khó khăn, bị cản trở vì các mối quan hệ, vị trí công tác của người vi phạm; Các đối tượng vi phạm có chức vụ, có hiểu biết và nhiều mối quan hệ nên luôn tìm cách che giấu hành vi và gây khó khăn cho cơ quan chức năng trong việc phát hiện và xử lý vi phạm .

Đánh giá chung là Bộ Luật Hình sự đã quy định rất chặt chẽ các hành vi vi phạm về đầu thầu phải xử lý và khung hình phạt lên tới 20 năm. Tuy nhiên, hiện nay tội phạm này có nhiều biểu hiện phức tạp, tinh vi và gây thiệt hại lớn, tham nhũng lớn. Nên cần quy định mức phạt cao hơn có thể chung thân hoặc tử hình. Mặt khác trong quá trình áp dụng cần hết sức nghiêm khắc, công bằng, không phân biệt vị trí công tác. Qua thực tiễn cho thấy nhiều người dân vẫn băn khoăn với nhiều hình phạt cho tội phạm này vẫn còn nhẹ, thậm chí nhẹ hơn khung hình phạt trong việc áp dụng với các đối tượng là người có chức vụ cao. Phải như vậy tội phạm về đấu thầu nói chung và đấu thầu xây lắp nói riêng mới được hạn chế tối đa thiệt hại và nâng cao cạnh tranh lành mạnh.

4. Kết luận

Để đấu thầu trong xây dựng đạt hiệu quả cao, tiết kiệm tốt, đạt tiến độ về thời gian nâng cao chất lượng công trình xây dựng xây dựng cần có cơ chế phối hợp liên ngành và phân cấp cho địa phương trong một cách rõ ràng trong đấu thầu các dự án xây dựng cơ bản. Cần tạo lập cơ chế phối hợp giữa các cơ quan của Quốc hội (ban hành luật), cơ quan của Chính phủ (hướng dẫn thi hành luật) với các địa phương trong việc thực hiện hoạt động đấu thầu đối với các dự án xây dựng cơ bản. Quy định trách nhiệm, quyền hạn các chế tài cần thiết phải rõ ràng, minh bạch xử lý các vi phạm đối với việc quản lý các dự án đầu tư. Mặt khác cũng cần khuyến khích cộng điểm ưu tiên cho những nhà thầu làm tốt công tác đấu thầu, thực hiện các gói thầu lớn đạt chất lượng tốt, tiết kiệm chi phí và đạt tiến độ yêu cầu khi tham gia đấu thầu ở gói thầu tương tự khác. Xử lý nghiêm minh các chủ thể dù là bên chủ đầu tư, bên mời thầu hay nhà thầu trước pháp luật để giáo dục, răn đe nhằm tạo ra môi trường đấu thầu lành mạnh và đạt hiệu quả cao.

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Luật Đấu thầu 2013

2. Luật đấu thầu 2023

3. Nghi định 63/2014 ND/ CP; Nghị định 122/2021-ND/CP; Nghị định 24/2024/ ND/CP

4.https://kiemsat.vn/nhan-dien-sai-pham-trong-cac-vu-an-vi-pham-quy-dinh-ve-dau-thau-gay-hau-qua-nghiem-trong-67233.html. Đăng ngày 19/10/2023

5.https://kiemsat.vn/nhan-dien-sai-pham-trong-cac-vu-an-vi-pham-quy-dinh-ve-dau-thau-gay-hau-qua-nghiem-trong-67233.html

6.https://baodauthau.vn/manh-tay-hon-voi-vi-pham-trong-dau-thau-post149902.html. Đăng ngày 2/2/2024

7.https://lsvn.vn/vi-pham-quy-dinh-ve-dau-thau-nguyen-nhan-va-giai-phap1639184754.html.Tạp chí Luật sư Việt Nam đăng ngày 11/12/2021

8.https://tapchitoaan.vn/phap-luat-ve-dau-thau-trong-linh-vuc-xay-dung-co- Tạp chí Tòa án nhân dân, đăng ngày 27/5/2023